Balkanlar’ın Müslümanlaşmasını sağlayan Sarı Saltuk kimdir?

Kaynaklarda 'mücahid-gazi, gazi-derviş, alp-eren, mübarek zat, ermiş' gibi sıfatlarla anılan Sarı Saltuk, Anadolu ve Rumeli'nin Türkleşip İslamlaşmasında önemli rol oynadı. Dönemin sosyal yapısının yanında kendisini çevreleyen sosyal taban tarafından esas hikâyesine çeşitli evliya ve kahramanların hikâyeleri de karıştı. Bu nedenle de hayatı hakkında kesin bilgi edinmek oldukça güçtür. Onun hakkında çeşitli kaynaklar bulunmakla beraber en önemli kaynak kendi adını alan 'Saltukname'dir. Saltukname, Osmanlı şehzadesi Cem Sultan tarafından Ebu'l Hayr-ı Rumî adlı kişiye yazdırıldı. Ebu'l Hayr-ı Rumi, Cem Sultan'dan aldığı emirler doğrultusunda hareket ederek Anadolu ve Balkanlara kadar uzanan Sarı Saltuk'un nüfuz ettiği coğrafyayı inceledi. Ebu'l Hayr-ı Rumî, halk ve arif kişileri dinleyerek Sarı Saltuk'u tahlil etmeye çalıştı. Çalışma sonunda üç ciltlik bir eser meydana getirdi. Bu eserin başlangıç tarihi bilinmemekle beraber bitişi tarihi hususunda genel kabul 1480'dir. Saltukname'ye göre Sarı Saltuk'un asıl adı Şerif Hızır'dı. Babası Amasya Kalesi Kuşatmalarında şehit düşünce bir lala tarafından yetiştirildi. İbn Battûta'nın Seyahatnamesinde de Sarı Saltuk'tan bahsedilir. İbn Battûta, 1331 veya 1332 yılında Bizans'a gidiş ve gelişinde uğradığı Baba Saltuk kasabasında Sarı Saltuk hakkında dinlediği menkıbevi hikâyelerden bahseder. Sarı Saltuk burada 1293 yılına kadar yaşamış ve ölümünün ardından Babadağı'ndaki zaviyeye gömüldü. Anadolu'yu Türk yurdu yapan teşkilatlar ile ilgili habere ulaşmak için tıklayın. Sarı Saltuk hakkında bir başka önemli kaynak ise meşhur seyyah Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'dir. Seyahatname'ye göre Sarı Saltuk'un asıl adı Muhammed Buhari'dir. Ahmet Yesevi'nin halifesi olan Muhammed Buhari, bizzat Pir-i Türkistan tarafından Hacı Bektaş'tan Balkanlara gitme icazeti alması için gönderilir. Evliya Çelebi'ye göre daha sonra Kırım, Rus diyarı ve Leh ülkesi arasında çeşitli gidiş gelişler yaşayan Sarı Saltuk, Danska limanına yerleşti. Burada pek çok kişinin Müslüman olmasına vesile oldu. Sarı Saltuk'un yaşadığı dönemde Kösedağı Savaşı yaşanmış, Anadolu'da Moğol hâkimiyeti başlamıştı. Bu dönemde Selçuklularda saltanatta iç çekişmeler yaşanıyordu. Şehzade Rükneddin ve İzzeddin arasındaki mücadelede taht Şehzade Rükneddin kalmıştı. Sarı Saltuk'un neden Balkanlar'a gittiğiyle ilgili iki farklı görüş vardır. Bunlardan birincisi Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yaşayan Sarı Saltuk'un, devletin o dönem içinde bulunduğu bir iç çekişmenin neden olduğu zorunlu bir iskândan dolayıdır. Bu iç çekişmeden dolayı 12 bin kişiyle göç eden Sarı Saltuk, onlara öncülük etmiş ve her türlü ihtiyacıyla ilgilenmişti. Bir diğer görüş, Kalenderi dervişi olan Sarı Saltuk'un buraya İslam'ı yaymaya, halkı irşad etmeye gittiğidir. Sarı Saltuk, Anadolu'nun ve Rumeli'nin fethi sırasında önemli rol oynayan Bektaşi babasıydı. Ahmed Yesevi'nin müritlerinden Sarı Saltuk, binlerce kişi ile birlikte yola çıkıp Anadolu'dan Balkanlar'a hem de Balkanlar'ın İslamlaşmasında büyük rol oynadı. Sarı Saltuk, Dobruca'ya yerleşmesinden vefatına kadar irşad faaliyetlerini sürdürmek amacıyla çeşitli tekke ve zaviyeler açtı. Maiyetindekilerle birlikte etrafa birtakım gazalar düzenledi. Dobruca'daki Sarı Saltuk, Kaligra'daki Sultan (Yılan) Tekkesi, kendisinin bizzat açtığı ve faaliyette bulunduğu tekkeler olarak bilinir. Sarı Saltuk, üç şehrin kuruluşuna da öncülük etti. Bunlar Babadağ, Ezantamariye, Babayı Atli (Babaeski)dir. Kurduğu bu şehirlerle birlikte göç ettiği Türkmen aşiretler daha sistemli bir yaşama geçti. Buralarda cami, tekke ve zaviyeler inşa edip bir yandan da esnaflığı şekillendirdi. Babadağı'ndaki zaviye, 1484'te II. Bayezid'in emriyle külliyeye dönüştürülüp etrafında yeni bir şehir olarak Babadağı kuruldu. Buradaki zâviye 19. yüzyıldaki Rus istilâlarında yok oldu. 1828'den sonra yaptırılan tek kubbeli basit türbe binası zaman zaman onarılarak korundu. Son olarak Türk iş adamları tarafından restore ettirilip 26 Ekim 2007'de ziyarete açıldı. Sarı Saltuk'a mal edilen on altı makamının bulunduğu bilinir. Bunlar Tunceli-Hozat; Diyarbakır, Niğde-Bor; Kütahya-Tavşanlı; İznik; İstanbul-Rumeli Feneri; Kırklareli-Babadağı; Edirne; Sinop; Denizli-Nazilli; Romanya-Dobruca; Kırım; Lehistan; Bulgaristan; Bosna Hersek ve Dimatoka'daki türbelerdir. Tarihin soluk aldığı Osmanlı eserleri için tıklayın.

Balkanlar’ın Müslümanlaşmasını sağlayan Sarı Saltuk kimdir?

İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK DİĞER MAKALELER

Cam karakterli adam

Cahit Zarifoğlu'nun düşünce ve sanat yazıları: Zengin Hayaller Peşinde

Karanlık çıkmazı bahara çeviren duygu: Mutluluk

İbni Kayyim El Cevziyye'den "Nefsimi Nasıl Dizginleyebilirim?"

FİKRİYAT GÜNDEM

Antalya'nın Gazipaşa ilçesi açıklarında 4,6 büyüklüğünde deprem

Halep’te gelecek, tarihe hamile

Zenginlerin gençlik iksirinin çocuklarla bağlantısı ne?

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST