Japonya'yı İslam ile tanıştıran alim; Abdürreşid İbrahim

Sibirya'da doğan Abdürreşid İbrahim, Japonya'yı İslam ile tanıştıran kişi olarak tanınır. 1937 yılında ibadete açılan Tokyo Cami'nin planlarını hazırlayıp temelini attırdı. Abdürreşid, 1939 yılında İslamiyet'in Japonya'da resmi din olarak tanınmasında önemli rol oynadı. Ayrıca, Müslümanlığı yaymak için yaptığı seyahatleri Âlem-i İslam adlı eserinde anlattı. Mehmet Akif'in ünlü 'Süleymaniye Kürsüsünde' şiirinde konuşturduğu Türkistanlı düşünür Abdürreşid İbrahim'di. Müslüman alim, İslam'ı yaymaya çalışıp, insanları devrin kötü gidişatına karşı uyardı. Sultan Abdülhamid'in arşivinden Japonya fotoğrafları Aslen Buharalı bir Özbek aileden gelen Abdürreşid İbrahim, 23 Nisan 1857'de Sibirya'da doğdu. Devrin önemli medreselerinde ilim tahsil ettikten sonra, Kırgız kabileleri arasında dolaşarak hocalık ve imamlık yaptı. O günkü şartlar içinde kendisini en iyi şekilde yetiştirmek için çaba sarf eden Abdürreşid, Kazan'dan İstanbul'a kadar çeşitli medreselerde eğitim aldı. Osmanlı- Rus Savaşı'nın patlak verdiği yıllarda pasaportunun süresinin dolması gerekçe gösterilerek tutuklandı. Bir sene süren mahkûmiyeti sırasında, hapishanede pek çok Müslümanla tanıştı. Onlardan edindiği bilgiler daha sonra yazacağı kitapların temelini oluşturdu. Uzakdoğu'daki İslam nişanesi: Tokyo Camii 1880 yılında Abdürreşid İbrahim, gizlice bir gemiye binip İstanbul'a geldi. Fatih medresesinde eğitimine devam etti. Ahmet Mithat, Muallim Naci, Cemaleddin Efgani gibi önemli yazar ve fikir adamlarıyla görüştü. Burada iki ay kadar kaldıktan sonra hacca gitti. Hacdan sonra Medine'ye yerleşerek burada ilim tahsil etti. Çeşitli âlimlerden ders alan Abdürreşid, beş yılın sonunda kıraat, fıkıh ve hadis ilimlerinden icazet aldı. Medine'ye talebe götürmek üzere İstanbul üzerinden ikinci defa hacca gitti. Öğrencileri Medine'ye yerleştirdikten sonra yine İstanbul üzerinden Tara'ya geri döndü. İsmail Gaspıralı tarafından geliştirilen 'usûl-i cedîd' anlayışını yaygınlaştırmaya çalışan Abdürreşid, burada okul açıp eğitim çalışmalarına başladı. Livâü'l-hamd adlı risâlesini İstanbul'da bastırarak Rusya'da dağıttı. Sultan Abdülhamid'e verilen ilginç hediye: Samuray zırhı Orenburg'da kadı olan Abdürreşid İbrahim, buradaki Orenburg Ruhani Meclisi'nin başkanlığını da yaptı. Fakat çalışmalarından rahatsız olan Rus hükumetinin uyguladığı baskı nedeniyle görevinden istifa etmek zorunda kaldı. Rusya'da daha fazla kalamayacağını anlayınca İstanbul'a geldi. Burada yayınladığı 'Çulpan Yıldızı' adlı eseriyle, Rusya'daki Müslümanlara yapılan baskı ve haksızlıkları dile getirdi. Rusya'daki Müslümanların Hristiyanlaştırılmak istendiğini söyleyerek, Rus hükumetine karşı halkı mücadeleye çağırdı. Abdürreşid İbrahim, kendi ifadesine göre, seyahat etmeyi, gezdiği yerlerde gördüklerinden ibret almayı, bunları başkalarına aktarmayı görev sayacak kadar seven, 'Yeryüzünde geziniz...' ayetinin gereğini yerine getirmekten büyük haz duyan bir yaratılışa sahipti. 1897 Nisan ayında İstanbul'dan başlayarak üç yıl süren bir seyahate çıktı. Mısır, Hicaz, Filistin, İtalya, Avusturya, Fransa, Bulgaristan, Sırbistan, Batı Rusya üzerinden DoğuTürkistan'a, oradan da Sibirya üzerinden Tara'ya döndü. Uzakdoğu sineması Tara'da bir süre kaldıktan sonra Japonya'ya gitti. Yaşantılarını Müslümanlara yakın gördüğü Japon halkına İslam'ı anlatmak için çeşitli faaliyetlerde bulunsa da Rus hükumetinin baskıları nedeniyle buradan ayrılmak zorunda kaldı. Sultan II. Abdülhamid'e mektup yazan Abdürreşid İbrahim, Japonya'ya Müslüman bir heyet gönderilmesi talebini içeren bir mektup yazdı. Abdürreşid İbrahim, Sultan II. Abdülhamid'e gönderdiği mektupta şunları yazdı: 'Her ne kadar bizim Müslümanlar arasında, 'Japonya'da İslamiyet' adı altında rüya âleminin levhalarında anlatılan havadis pek çok duyulmuşsa da, asıl ve esası olmadığı tahakkuk etmiştir. Fakat bundan sonra İslamiyet'in Japonya'da intişar edeceği şüphesizdir. Zira Japon milleti, yaratılış bakımından İslamiyet'e yakın bir millettir. İslami kaidelerden olan pek çok güzel ahlak, Japonlarda fıtraten mevcuttur. Temizlik, hayâ, sadakat, emniyet, hususan cömertlikle şecaat, Japonlarda adeta bir huy olmuştur.' Abdülhamid için İbrahim, Japonya'da 'İslamiyet'i yaymayı mukaddes vazife sayan', 'Kazanlı Müslüman alim'di. İslam âlemindeki ahalinin düştüğü durumdan kurtulması için büyük gayret gösterdi. Gittiği her ülkede, Müslümanları uyandırmaya çalıştı. Vaaz, makale ve eserleriyle Müslümanlara yol gösterdi. Tara'ya geriye döndüğünde 'Mirat' adlı ilk dergisini yayın hayatına sokarak Rusya'daki Müslümanların meselelerini yeniden ele aldı. 1905 yılında Müslümanlar arasında birlik fikrini yaygınlaştırmak için 'Ülfet' ve 'Tilmiz' adlı gazeteleri yayınlamaya başladı. 'Rusya Müslümanlarının ilk siyasi temsilcisi' olan Abdürreşid İbrahim, 1905 Rus ihtilâlinden sonra belli başlı merkezlerdeki Müslümanların ileri gelenlerini bir araya topladı ve ortak kararlar alınmasını sağladı. Oka Nehri üzerinde bir gemide yapılan toplantıda, Rusya Müslümanlarının bir ittifak kurmaları fikri kabul edildi. Rus hükumeti tarafından gazeteleri ve dergileri kapatılan Abdürreşid İbrahim, bu ülkeden ayrılarak ikinci büyük seyahatine çıktı. 1907 sonlarında Batı Türkistan, Buhara, Semerkant, Yedisu ve civarını içine alan bir yıllık geziden sonra tekrar Tara'ya gelerek ailesini Kazan'a yerleştirdi. 1908 Eylülünde Sibirya, Moğolistan, Mançurya, Japonya, Kore, Çin, Hindistan, Hicaz ve Ortadoğu üzerinden İstanbul'da son bulan seyahatini tamamladı. Bu seyahatiyle ilgili anılarını 'Alem-i İslam' adıyla kitaplaştırdı ve İstanbul'da dağıtılan Sırat-i Müstakim dergisinde yayınlattı. Mehmet Akif, Sırat-ı Müstakim'de Abdürreşid İbrahim'i ve Alem-i İslam eserini şöyle tanıttı: 'İtiraf etmeliyiz ki dünyada en az bildiğimiz bir kıta varsa o da kendi menşeimiz, kendi memleketimiz olan Asya'dır. Biz Asyamız hakkında doğru malumatı doğrudan doğruya Abdürreşid İbrahim'den alacağız. Hazret, Asya'nın her tarafını senelerce gezmiş, bir koca kıtada yaşayan insanların mâzisini incelemiş, halini tetkik etmiş. Bunlarda saadet görmüşse sebeplerini aramış, sefalet görmüşse kaynağını araştırmış, gezdiği yerlerde hiç hissiyatına mahkûm olmamış. Şark'ın içtimaî hastalıklarını ortaya döküyor. Eser gayet sade bir lisan ile yazılmış, ötesine berisine resimler serpiştirilmiştir. Ben çoktan beri bu kadar samimi, bu kadar faydalı lâkin bu kadar müessir bir kitap okuduğumu hatırlamıyorum.' Abdürreşid İbrahim'in seyahatleri arasında Japonya'nın ayrı bir önemi bulunur. O, Batılı sömürgeci devletlere karşı beraber hareket etmek ve İslam'ın Japonya'da yayılması için Asya Kuvve-i Müdâfaası cemiyetini kurdu. Japonya seyahati sırasında gördüklerini Kazan'da Beyânülhak, İstanbul'da Sırât-ı Müstakîm'e gönderdiği yazılarla anlattı. 'Seyyâh-ı Şehîr', 'Hatîb-i Şehîr' unvanlarıyla anılan Abdürreşid İbrahim, İstanbul'a döndükten sonra Sıratımüstakîm dergisi idarehanesinin düzenlediği konferanslara katıldı. Sultanahmet, Ayasofya, Şehzadebaşı Camilerinde vaaz tarzında yapılan bu konferanslara, en az beş bin kişi iştirak etti. Mehmet Akif'in ünlü 'Süleymaniye Kürsüsünde' şiirinde konuşturduğu Türkistanlı düşünür Abdürreşid İbrahim'di. 1912 senesinde Osmanlı vatandaşlığına kabul edilen Abdürreşid İbrahim'in burada gerçekleştirdiği faaliyetler, Osmanlı Devleti tarafından da destek gördü. Rusya-Japonya ilişkileri üzerine araştırmalar yaptı. Bu araştırmaları İstanbul'a aktardığından aynı zamanda diplomatlık görevini de yürüttü. Osmanlı'nın son döneminde yaşayan Abdürreşid İbrahim, bu dönemde birçok faaliyette bulundu. Trablusgarp Savaşı'na katılıp hem cephede hem de cephe gerisinde mühim roller üstlendi. Halkı işgalcilere karşı harekete geçirmek için cihat fetvası dağıttı. Balkan Savaşları sırasında, dünyanın farklı bölgelerindeki Müslümanlara mektuplar yazıp ziyaretler yaparak, Osmanlı Devleti'ne destek olmaları için çağrıda bulundu. Onun bu çabaları sayesinde Rusya'dan çok sayıda genç Müslüman, Osmanlı'ya destek olmak için geldi. İstanbul'da kurulan Rusya Müslüman Türk Kavimlerini Himaye Cemiyeti'nin üyeliğini yaptı ve cemiyeti temsilen Avrupa seyahatleri gerçekleştirdi. Hindistan, Afganistan, Japonya, Malezya, Çin ve daha pek çok ülkede onun gayretleri neticesinde Osmanlı'ya yardım sandıkları açıldı. Birinci Dünya Savaşı sırasında Almanlar tarafından esir edilmiş olan Rus ordusundaki Tatar ve Başkurt Müslümanlarının, Osmanlı tarafına geçmelerini sağladı. Bu sayede bir 'Asya Taburu' kurularak Irak cephesinde İngilizlere karşı konulmasına da katkıda bulundu. I. Dünya Savaşı başlarında Stockholm'de kurulmuş olan Rusya'daki Yabancı Milletler Cemiyeti'nde Rusya Müslümanlarının temsilciliğini yaptı. Sonraki yıllarda İstanbul, Rusya, Kahire ve Mekke'de bulunan âlim, 1934 yılında ailesiyle birlikte Japonya'ya yerleşti ve ölümüne kadar İslâmiyet'in burada yayılması için çalıştı. Döneminde İslam üzerinde çalışmaya daha yeni başlayan dünyaca ünlü Japon araştırmacı Toshihiko Izutsu'ya Arapça dersleri verdi. Japonya'nın ilk camisinin planlarını hazırlatıp inşa edilmesine ön ayak olan âlim, bu caminin imamlığını da yaptı. Onun bu çalışmaları sayesinde 1939 yılında Japonya'da İslam dini resmen tanındı. Abdürreşid İbrahim'e göre Rus toplumunda rüşvet yaygın olmasına rağmen, Japonlarda rüşvet hiç yoktu. Ruslarda ahlak çok bozulmuş, Japonlar ise çok çalışkan bir milletti. Türkçe, Arapça, Farsçadan başka Rusça ve Japonca bilen, kırk yaşından sonra Fransızca ve Latince öğrenen Abdürreşid İbrahim, bir kıtadan öbürüne İslam'ı tebliğ etmek için durmadan çalıştı. Bu sayede bir milletin İslam ile tanışmasını sağlayan Abdürreşid, 17 Ağustos 1944 günü Tokyo'da vefat etti. Onun ölümü Japon radyosu ile ilân edildi. Cenazeye katılmak isteyenlerin çokluğu nedeniyle dört gün beklendikten sonra büyük bir törenle Tamareien mezarlığına defnedildi. Eserleri Livaü'l-hamd

Japonya'yı İslam ile tanıştıran alim; Abdürreşid İbrahim

Bitlis'teki tarihi han, hamam ve caminin restorasyonu sürüyor

Özbekistan Devlet Akademik Bolşoy Opera ve Balesi, AKM'de izleyiciyle buluştu

evinde tam 300 kaktüs yetiştiren emekli adam

İmam Gazali'den Mişkatü’l Envar

Aristoteles'in kaleminden gökyüzü

Gazze'de kaynak ve çevre krizi

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Gazze Batı'da neyi değiştirdi?

Boykotun Serüveni: Neler Değişti?

Sistematik işkence İsrail hapishaneleri

Gazze olaylarının tarihi arka planı

Gazze Soykırımı'nda öne çıkan 11 katliam

İlletle hikmet arasında

Sürek avcıları ya da Şaron’dan Netanyahu’ya!

Zalimlerin iç savaşı!

Gözü yaşlı kralın hayattaki son arzusu

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Tarihe Tanıklık Eden Kubbeler: İstanbul'daki Paşa Camileri

Sahabenin ümmete örnekliği

Sevgi ve kardeşliğe dayalı toplum

İmam Gazali'den Mişkatü’l Envar

Osmanlı padişahlarının Resulullah (SAV) sevgisi

Aristoteles'in kaleminden gökyüzü

Bilinmeyen 10 ilginç gerçek

M. Akif İnan'ın düşündüren mısraları

Osmanlı’nın kayıp eseri: Sarraf İskender Paşa Mescidi

Arama

Japonya'yı İslam ile tanıştıran alim; Abdürreşid İbrahim