Kaşgarlı Mahmud kimdir? Kaşgarlı Mahmud'un coğrafyaya katkıları...
Türk dilinin en eski araştırmacısı olarak kabul edilen Kaşgarlı Mahmud, Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçe'nin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek maksadıyla yazdığı ilk Türk dili sözlüğünün müellifidir. Kaşgarlı Mahmud'un hayatı ve karakteri hakkında kaynaklarda bilgiye rastlamak çok zordur. Soylu bir aileden geldiği ve çok iyi yetiştirilmiş biri olduğu, yazdığı sözlükteki kayıtlardan anlaşılmaktadır. Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lugati't-Türk'te çizmiş olduğu harita, Japonya'nın gösterildiği ilk dünya haritası olma özelliği de taşımaktadır. Gelin Kaşgarlı Mahmud hakkındaki bilgilere yakından bakalım.
◾ Yaşadığı dönem yazı dilinin dil bilgisi kurallarını ve söz varlığını eserinde toplayan Kâşgarlı Mahmud, bu ölçülü dil çerçevesinde diğer Türk topluluklarının ağız özelliklerini hem ses hem de söz varlığı bakımından ayrıntılı biçimde ele almıştır.
◾ Zaman zaman biçim bilgisi yönünden belirlediği farklılıklara da işaret eden Kâşgarlı Mahmud bu nedenle eserine Türk Lehçeleri (veya Ağızları) Sözlüğü adını vermiştir. Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmış Türkçe-Arapça bir sözlüktür.
◾ Kitabının Abbâsî halifesine sunuş kısmında kendisini Türk kavminin soyca en köklü kişisi, Türk ilinin coğrafyasında geniş bir alana yayılmış Türk toplulukları arasında yıllarca dolaşıp bunların her birinin ağızlarını yakından inceleyip öğrenmiş, "Türk dili üzerinde en üst seviyede bilgi sahibi olmuş bir kimse" diye takdim eder.
Divan-ı Lügati't Türk'ün mukaddimesi (Millet Ktp., Ali Emîrî, Arabî, nr. 4189)
📜 Divan-ı Lügati't Türk, Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür.
📜 Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılan sözlük, 638 sayfadan oluşur.
📜 Kâşgarlı Mahmud Dîvânü lugāti't-Türk'ü 25 Ocak 1072'de yazmaya başlamış ve 12 Şubat 1074'te tamamlamıştır.
📜 Dîvânü lugāti't-Türk, yalnızca bir sözlük olmayıp Türkçe'nin 11. yüzyıldaki dil özelliklerini belirten, ses ve yapı bilgisine ışık tutan bir gramer kitabıdır.
📜 Türk tarihine, coğrafyasına, mitolojisine, folklor ve halk edebiyatına dair zengin bilgiler ihtiva eder.
📜 Aynı zamanda döneminin tıp kültürü ve tedavi usulleri hakkında da bilgi verir.
Divan-ı Lügati't Türk'ün son sayfası (Millet Ktp., Ali Emîrî, Arabî, nr. 4189)
📜 Eserin yalnızca madde başları Türkçe, açıklamaları ihtiva eden kısımlar ise Arapça'dır.
📜 Sözlüğün çeşitli yerlerinde dağınık halde bulunan atasözlerinin toplam sayısı yaklaşık 290 kadardır.
📜 Arapça karşılıklarıyla bunların kullanıldığı örnek cümle veya şiirler; sagu, koşuk ve sav örnekleri; dilbilgisi kuralları ve o devirdeki Türk boylarını gösteren bir harita bulunmaktadır.
📜 Sekiz bölümden oluşan eserde madde başı olarak alınan kelimelerin sayısı yaklaşık 8000 civarındadır.
◾ 1. Kitâbü'l-Hemze
◾ 2. Kitâbü's-Sâlim
◾ 3. Kitâbü'l-Muzâaf
◾ 4. Kitâbü'l-Misâl
◾ 5. Kitâbü Zevâti's-selâse
◾ 6. Kitâbü Zevâti'l-erbaa
◾ 7. Kitâbü'l-Gunne
◾ 8. Kitâbü'l-Cemʿ beyne's-sâkineyn
Kâşgarlı Mahmud Türbesi'nin taçkapısı
📌 Kâşgarlı Mahmud'un eserinde yer alan haritanın ilk Türk dünyası haritası olması bakımından büyük bir değeri vardır.
◾ Kaşgarlı Mahmud'un hem eserinde hem de çizdiği haritada Japonya'ya yer vermesi, haritanın önemini bir kat daha artırır.
◾ Bugünkü bilgilerimize göre, Dîvânü Lugâti't-Türk'teki harita, Japonya'nın gösterildiği ilk dünya haritasıdır.
◾ Dîvânü Lugâti't-Türk'ün bilinen tek nüshası "İstanbul Millet Kütüphanesi Ali Emiri Efendi" yazmaları arasında bulunur.
