Divanü Lugati't-Türk’te geçen 20 ilginç akraba ismi
Kaşgarlı Mahmut, Türk kültürünü bütün yönleriyle derleyen en eski yazar, eseriyse kültürümüze ait en eski üründür. İlk sözlük, ilk gramer kitabı, ilk haritaya sahip olma özelliklerinin yanı sıra eser, toplum yaşantısına ait ilklerle de ön plana çıkmıştır. Eserde geçen akraba isimlerindeki çeşitlilik, aile bağlarına verilen önemin apaçık bir göstergesidir. İşte, Divanü Lugati't-Türk'te geçen 20 ilginç akraba ismi...
Ana: "Ana, anne"
Uma: Tibet dilinde "ana" anlamına gelmektedir. Kaşgarlı, "Bu kelime onlara Araplardan geçmişe benziyor" ifadesini kullanır.
Türk yazı dillerinin, lehçelerinin ve ağızlarının dil özelliklerini belirleyen, söz varlığını derleyerek bir araya getiren Kâşgarlı Mahmud kendisine sonsuz bir ün, bitmez tükenmez bir kaynak sağlaması dileğiyle elde ettiği bu bilgileri yazıya geçirerek ortaya koyduğu eserine Dîvânu Lugâti't-Türk adını verdi.
Türkçenin ilk sözlüğü Divanü Lugati't-Türk'te yer alan atasözleri
Aba: Divanü Lûgat-it-Türk'te tespit edilen bu kelime için Kaşgarlı Mahmud, kelimenin Tibetçe olduğunu ve "baba" manasına geldiğini söyler.
Ata: "Baba, ata" anlamına gelmektedir.
Divan-ı Lügati't Türk, Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür. Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılan Türkçe-Arapça bir sözlük, 638 sayfadan oluşan meydana gelir. Önsözde yazar, Türk dilinin tarifini, lehçelerin özelliklerini sayar ve dilbilgisi kurallarını Arapçadakilere kıyasla gösterir. Kaşgarlı Mahmut'un 1072 yılında yazmaya başladığı eseri 1074 yılında tamamlandı. Kaşgarlı Mahmut, kitabın malzemesini, Türk dünyasının çeşitli boylarından topladı ve kitabı Bağdat'ta yazdı. Eserini, 470'te (1077) Bağdat'ta Halife Muktedî-Biemrillâh'ın oğlu Ebü'l-Kasım Abdullah'a takdim etti.
Aça-açı-eçe-eçi-eçü-eke-eze: "Yaşlı kadın, hanım nine, büyük kız kardeş" demektir.
Kaşgarlı Mahmut, Türk dilinin Arapçadan üstün olduğunu söyleyerek buna dair örnekler verdi. Sözlük bölümünde ise Türkçe kelimelerin Arapça açıklamalarını yaptı. Eseri Türkçeden Arapçaya bir sözlüktür. Arap sözlükçülüğü geleneğine göre kelimeler Arapça vezinlere göre tasnif edilir.
Açık: "Büyük kardeş" demektir.
Türk dilinin ilk sözlüğü olan Dîvânü Lügati't-Türk, çeşitli Türk boylarından derlenmiş bir ağızlar sözlüğü karakterini de taşır. Bununla birlikte eser yalnızca bir sözlük olmayıp Türkçe'nin XI. yüzyıldaki dil özelliklerini belirten, ses ve yapı bilgisine ışık tutan bir gramer kitabı; kişi, boy ve yer adları kaynağı; Türk tarihine, coğrafyasına, mitolojisine, folklor ve halk edebiyatına dair zengin bilgiler ihtiva eden, aynı zamanda döneminin tıbbı ve tedavi usulleri hakkında bilgi veren ansiklopedik bir eser niteliği de taşır.
Aştal: Kaşgarlı Mahmud, "insanın en son çocuğuna aştal oğul denir" demektedir.
Kitapta yalnızca Karahanlı dili değil aynı zamanda Türk boylarının söz varlıklarına da yer verilir. Bu yüzden esere Türk Lügati değil; Türk Lügâti yani "Türk diller" denir. Burada dillerden maksat ağızlardır. Kıpçakların dili, Oğuzların dili gibi.
