Şiir sözlüğü
Şiir sözün en güzel hali, duyguların estetik olarak dışarı yansımasıdır. Bir hakikat aracı olan şiir, kendi içerisinde bir tekniğe ve literatüre sahiptir. Sizler için şiir içinde önemli anlamları bulunan kavramları bir araya getirerek bir Şiir sözlüğü hazırladık. Şiir nedir? Şair kimdir? Şiirin unsurları nelerdir? Nazım biçimleri, İslam öncesi Türk Edebiyatı, İslami Türk Edebiyatı, Türk Edebiyatı…
➡ Tuyuğ
↪ Kadı Burhaneddin'in telifi olan tuyuğ, Türk edebiyatına has bir nazım biçimidir.
"Dilberün işi itâb u nâz olur
Çeşmi câdû gamzesi gammâz olur
Ey gönül sabr it tahammül kıl ona
Yâra irişmek işi az az olur"
Kadı Burhaneddin
➡ Rubai
↪ Dört mısralı anlamına gelen rubailer tek dörtlüklerdir. Pek çok şeyi tek dörtlükte ifade eden rubailer, çokça kullanılan bir nazım biçimi olmuştur.
"Rakkas bu halet senün oynunda mıdır
Âşıklarınun günâhı boynunda mıdır
Döymen şeb-i vasluna şeb-i rüze gibi
Ey sîm-beden sabâh koynunda mıdır"
Nedim
➡ Terci-i Bend
↪ Dört ila on bentten meydana gelen terci-i bent, Ziya Paşa ile altın çağını yaşamıştır.
"Aceb ey Hızr-ı ma'nâ bî-nevâya himmet olmaz mı
Şefaat yoksa da bir tesliyet-gûn sohbet olmaz mı
Demem hâşâ bu nâ-kama ümîd-i vuslat olmaz mı
Sezâ-vâr-ı hitâb olmak gibi bir ruhsat olmaz mı
Ya ehliyyet mi lâzım bahşiş-i ehliyyet olmaz mı
Esîr-i derd ü firkat lâ-cerem ye's-ülfet olmaz mı
Belâ mevc-âver-i gird-âb-ı hayret nâ-hudâ nâ-bûd
Adem sahillerin tuttu dirigâ bang-i nânmevcûd"
Şeyh Galip
➡ Terkib-i Bend
↪ Bentlerle yazılan terkib-i bend, felsefi ve tasavvuf düşüncesinin işlendiği en az üç bentlik nazım biçimidir.
"Saki getir ol badeyi kim mâye-i candır
Arâm-dih-i akl-ı melâmet-zedegândır
Ol mey ki olur saykal-ı dil ehl-i kemâle
Nâ-puhtelerin aklına bâdî-i ziyandır"
Ziya Paşa
➡ Musammat
İpliğe dizilmiş inci anlamına gelen musammatın ilk örnekleri Harun er- Reşid'in sarayında verilmiştir. Bentlerden oluşan nazım biçimlerine genel olarak "musammat" denir.
Musammat çeşitleri
↪ Taşir
↪Muaşşer
↪Tetsi
↪Mütessa
↪Tesmin
↪Müsemmen
↪Tesbi
↪Müsebba
↪Tesdis
↪Müseddes
↪Tardiye
↪Taştir
↪Tahmis
↪Muhammes
↪Şarkı
↪Terbi
↪Murabba
↪Müselles
(x) 🔍 Bilgi Notu:
Nazım biçimleri her edebiyat içerisinde farklılık gösterir. Edebiyatımız milletimizin tarihi göçleri, din değişimi gibi büyük vesilelerle değişiklikler göstererek zirvesini bulmuştur.
📌 Şiiri oluşturan en küçük birim sözcük ondan sonra ise mısra veya dizedir. Teknik olarak mısra ve dize aynı anlama gelir. Dizelerden oluşan şiir biçimlerine ise nazım birimi denir. Her şiirin temelinde bir nazım birimi vardır.
Nazım birimleri
➡ Dize
↪ Şiirdeki her bir satırı ifade etmek için kullanılır.
"Savaş bizi karlı dağlara götürdüğü gün"
Arif Nihat Asya
➡ Beyit
↪ İki dizeden oluşarak kendi içerisinde bir anlam bütünlüğü olan nazım birimidir.
"Rihlet güninde derdüni dünyâya virmezin
Zîrâ olur müsâfire zâd-ı sefer leziz"
Necâtî
➡ Bent
↪ İki satırın üstünde yazılan ve anlam bütünlüğü olan birime ise bent denir.
"Düştükçe vurulmuş gibi yer yer
Kızgın kokusundan kelebekler
Gönlüm ona pervane kesildi"
Ahmet Haşim
➡ Dörtlük
↪ Dört satırın alt alta gelmesiyle oluşan nazım birimi, Türk edebiyatında en çok kullanılan birimlerdendir.
"Sensin gökten gelen oklara hedef;
Oyası ateşle işlenen gergef.
Çekme üç beş günlük dünyaya esef
Dayan kalbim üç beş nefes kadarcık!"
Necip Fazıl Kısakürek
(x) 🔍 Bilgi Notu:
Nazım birimi kullanımı zamanla değişir. Divan edebiyatında beyit öne çıkarken Tanzimat ile beraber bentler daha belirgin olan nazım birimi olmuşlardır.
