Kalemin izdüşümü: Hüsnü hat
Hat, tarihi çok eskilere giden kadim bir sanattır. Zaman içinde gelişen bu sanat, Osmanlı döneminde zirve noktasına ulaşır. Kur'an-ı Kerim'i en güzel biçimde yazmayı amaç edinen hüsnü hat sanatı, günümüzde de yaşayan bir değer olarak varlığını sürdürür.
🔶 Hüsnü hat çalışmaları, eskiden rulo şeklinde saklanırdı. Uzaktan okunacak yazıların yazılmaya başlamasıyla birlikte zamanla çerçeveleme başladı. Genelde celi yazı karakterinde kullanıldıkları belirtilir.
📌Celi nedir?
Hat sanatında bir yazı cinsi meşkedilirken kullanılan meşk kaleminden daha geniş bir kalemle yazılan iri şekilli yazı, celî olarak isimlendirilir.
🔶 Hat sanatında, zirve noktadaki güzellik İstanbul'un fethinden sonra başlar. Bu da aslında Amasyalı Şeyh Hamdullah'ın İstanbul'a gelişiyle olur. Ayrıca Sultan II. Bayezid'in de hat sanatına meraklı olduğu ve Amasya'da şehzadeyken hüsnü hat dersleri aldığı bilinmektedir.
🔶 Sultan II. Beyazid, İstanbul'a geldikten sonra Şeyh Hamdullah'a şöyle bir teklifte bulunur:
"Yakut'tan sonra acaba siz bu sanat yazılarında bir değişiklikte, bir rücaniyette bulunabilir misiniz?"
🔶Şeyh Hamdullah'ın cevabı şöyle olur:
"Yapılacağı Yakut el- Müstası'mî yapmıştır, ben böyle bir şeye lüzum görmüyorum."
🔶 Sultan II. Bayezid daha sonra; "Size hazinedeki Yakut el Müstası'mî yazılarını vereyim onlara bakın ve yeni bir tavır ortaya çıkartın." der ve yazılar kendisine verilir.
Şeyh Hamdullah, İstanbul'un Alemdağ semtinde bir ibadet yalnızlığına çekilir. Birkaç ay geçtikten sonra Şeyh Hamdullah Yakut'un yazılarından, Yakut'a muhalif olmayan fakat ondan ayrı olan bir tavır ortaya çıkartır. Onun için şu beyit söylenir:
"Şeyh oğlu Hamdi hattı tâ kim zuhûr buld
Âlemde bu muhakkak nesh oldu hatt-ı Yâkut"
Günümüz Türkçesiyle:
"Şeyh Hamdullah'ın hattı ortaya çıkınca
Yakut'u yazısının hükmünün kalmadığı muhakkaktır."
📌Sultan II. Bayezid kimdir?
Osmanlı İmparatorluğu'nun sekizinci padişahı ve Yavuz Sultan Selim'in babasıdır.
Türk kültüründe menakıbnameler
🔶 17. yüzyılın ikinci yarısında Hafız Osman, Şeyh Abdullah'ın yazılarına bakar ve Şeyh'in yazılarından kendi zevkine uygun harfleri seçerek, kendine özgü bir üslup geliştirir. Hafız Osman, sülüs yazıda o kadar başarılı olur ki kendisinden bir buçuk asır sonra yaşayacak olan Hattat Mustafa Rakım'ın yoluna yön verir. Hattat Mustafa Rakım, onun sülüsünü takip ederek celi yazar.
📌Hattat Mustafa Rakım kimdir?
Mustafa Rakım, sülüs ve nesih yazılarında olduğu gibi celi sülüste de özellikle istiflemedeki başarısıyla bütün hat üsluplarının zirvesine çıkar ve Hafız Osman üslubunu sülüsten celiye aktarmayı başarır. Mustafa Rakım'dan sonra gelen celi üstadı Sami Efendi, İsmail Zühdü'nün sülüs harflerini celiye tatbik ederek Mustafa Rakım Efendi'nin yoluna yeni bir yön verir.
📌Esma İbret Hanım kimdir?
Osmanlı döneminde yaşamış kadın hattatların en önde gelenidir. Topkapı Sarayı'nda ve bazı özel müze ve koleksiyonlarda sülüs-nesir hattıyla yazdığı hilyeler sergilenmektedir.
🔶 III. Ahmet'in hat sanatına ilgisi olduğu bilinir. Topkapı Sarayı'nda Murakka-ı Has denilen yazdığı on çeşit farklı tuğrası bulunur. III. Ahmed " Necib" mahlasıyla şiirler yazmıştır. Yirmi üçüncü Osmanlı ve Lale Devri padişahıdır. 27 yıl gibi uzun bir süre tahtta kalır. Sultan III. Ahmed, çıkan Patrona Halil İsyanı sonucunda, 1 Ekim 1730 tarihinde padişahlıktan çekilir.
🔶 Sultan II. Mahmut devrinde, Yesarizade ve Mustafa Rakım gibi iki önemli hattat yaşar. Sultan II. Mahmud, güzel sanatlara oldukça ilgiliydi. Şiir ve musikinin yanında, yazıya da meraklıydı. Şehzadeliği döneminde "Adli" mahlası ile şiir yazdığı bilinmektedir. Bunun yanında Keçecizâde Mehmet Vasfi Efendi'den icazetname aldığı sırada iki Kur'an-ı Kerim yazdığı, celi sülüs çalışmaya başladıktan sonra hazırladığı levhaların olduğu bilinir.
Yesarizade (Mustafa İzzet) kimdir?
Osmanlı hattatı, celi tarik üstadır. Yesârîzâde Hicaz, Mısır, Rumeli gibi yerlerde yeniden inşa veya tamir edilen eserlere kitabe yazmıştır. Bunlardan Şumnu, Kavala ve İskenderiye şehirlerindeki kitabeleri günümüze gelmiştir.
🔶 Osmanlı'nın son büyük hükümdarı Sultan II. Abdülhamid de çocuk yaşlarda hat sanatı ile uğraşır. Ulu Hakan'ın sadece "Ya Vedud" yazılı eseri bilinir. Esma-i Hüsna'dan olan "Vedud" ismi şerifi,"çok seven, çok sevilen" manalarına gelir.
II. Abdülhamid kimdir?
Osmanlı'nın dağılma döneminde, 1876 - 1909 seneleri arasında tahtta olan padişahtır. İç ve dış düşmanlara karşı gösterdiği dirayetli yönetim biçimi ile gönüllerde taht kuran Sultan, 1918 senesinde vefat eder.
Sultan Abdülhamid'in Türkçeye çevirttiği eserler
