Orta Asya’dan Balkanlar'a uzanan kültürel miras: Halı dokumacılığı ve motifleri
Tarih boyunca halı ve kilim dokumacılığı denildiğinde akla ilk olarak Türkler gelir. Göçebe hayatın bir parçası olan hayvancılıkla beraber gelişen dokumacılıkla Türkler, halı ve kilim alanında nadide eserler vermiş, yeni göç yolları ve fetihler neticesinde bu el sanatları Anadolu'ya ardından Balkanlar'a kadar taşınmıştır. Tarihe kök salmış kültürel mirasımız dokumacılıkta kullanılan renkler kadar elbette motifler de ön plana çıkar. Bunlar rastgele dokunulan motifler olmayıp her biri bir anlam taşır. Tarihe dayanan bu motiflerin anlamına gelin beraber bakalım…
Bereket Motifi
💠 Türk halı ve kilim tarihinin en belirgin motiflerinden olan bereket motifi geniş anlamda olup üç ayrı grupta değerlendirilir.
➡İlk grupta; dut, karpuz, kavun, nar, incir gibi meyveler veya koç, boğa, geyik, balık gibi hayvanlar yer alıyorsa motiflerin tam ortasındaki bereket deseni aileyi ve sonsuz mutluluğu temsil eder.
➡ İkinci grupta ise ağaç, çiçek ve yaprak motiflerinin birleşiminden oluşan desende bereket motifi bolluğu ve uğuru temsil eder.
➡ Bereket motiflerinin üçüncü grubunda ise cansız varlıklardan; kaya, su ve dağların olduğu bir hikaye yer alır. Bu hikaye evreni, doğayı ve insanoğlunu temsil eder. Doğum ve ölümle yaşam döngüsünü ve yeniden bereket olacağını anlatır.
Su Yolu Sembolü
💠 Anadolu'da halı ve kilimlerde çok sık rastlanan motiflerden olan su yolu; hayatı, canlılığı, bolluğu, yeniden doğuşu ve sağlığı temsil eder. Hayatımızda çok önemli olan su aynı zamanda saflığı, erdemi ve bilge olmayı simgeler.
Bukağı Motifi
💠 Eski Türkçede "bukagu" günümüz Türkçesinde ise "bukağı" olarak geçen sözcük, atların kaçmalarını ve kaybolmalarını engellemek adına ön ayaklarına takılan demir zincire verilen addır.
💠 Türk halı ve kilim dokumalarında sıklıkla rastlanılan bukağı, ailenin devamlılığını ve birbirini seven aşıkların da birliğini temsil eder. Günümüzde nişan merasimlerinde yüzüklerin kırmızı bir kurdele ile bağlanması da buna güzel bir örnektir.
Sandık Motifi
💠 Evlilik çağına gellen kızların dokuduğu motif evliliğe hazır olmayı temsil eder.
Ildız Motifi
💠 Çalışkanlığın ve üretkenliğin sembolü yıldız, motifi dokuyanın, ailesi ve kendisinin çalışkan, gayretli olduğunu ifade eder.
Kuş Motifi
💠 Geleneksel Türk halı ve kilim motifleri arasında kuş farklı şekillerde dokunmuştur. Özlem duyulan birinden haber beklemeyi ifade etse de kartal, gücü ve kahramanlığı; bülbül şanslı ve bereketli bir yaşamı; baykuş ise kötülüğü simgeler.
Koç Boynuzu Motifi
💠 Türk kültüründe erilliğin sembolü olan Koç boynuzu kahramanlığın ve güçlü olmanın bir ifadesi olarak tepeden, yandan ve önden, hilal ya da spiral gibi şekillerle halı ve kilimlere dokunur. Genellikle kilimlerin ortasına işlenen desenin aynı zamanda yapılan kazılarda Türk mezar taşlarına da sıkça işlendiği gözlendi.
Yılan Motifi
💠 Dokumalarda zikzak, ejder ya da bulut şeklinde olan yılan motifi, gücü ve ölümsüzlüğü simgeler. Anadolu'da, kutsal görülen yılandan, korkulsa da zehriyle beraber panzehrini taşımasından ötürü saygı da duyulur. Çift başlı yılan ise tıpta hekimlik simgesi olarak bilinir.
Hayat Ağacı Motifi
💠 Hayat ağacı motifi, isminden de anlaşıldığı üzere yaşamın ve kâinatın devamını simgeler. Özellikle Anadolu Selçuklu sanatında yer alan hayat ağacı, çoğunlukla asma, selvi, nar, hurma, zeytin, palmiye ağaçları şeklinde resmedilir ve yeryüzünün cennet ile arasındaki bağını temsil eder.
💠 Buna göre kökleri ebediyete, alt bölümündeki dallar ve gövdesi gökyüzüne, üst kısımlarındaki dallar ise cennete uzanmayı anlatır. Ağacın üstündeki kuşlar ise vakti gelince ruhun canı terk etmesini temsil eder. Bunlar tamamen bir temsildir.
