Harbiye Askeri Müzesi panoraması

Şişli'de, bulunduğu semte adını veren Harbiye Askeri Müzesi, Cumhuriyet Caddesi ile Vali Konağı Caddesi arasındadır. Ülkemizin ilk müzesi olan Harbiye, Sultan II. Abdülhamid Han'ın talimatıyla kuruldu.

Müzenin tarihine bakıldığında, Fatih Sultan Mehmet döneminden III. Ahmed dönemine kadar Aya İrini Kilisesi silah deposu olarak kullanıldı. III. Ahmed döneminde Darü'l Esliha (Silahlar Evi) olarak düzenlenmiş ve böylelikle askeri müzenin temelleri atılmıştı. Darü'l Esliha, III. Selim ve II. Mahmud dönemlerinde Yeniçeri isyanları sırasında yağmalandı. Özellikle 1826 yılında birçok kıymetli eşya yağmalandı.

1845-1846 yıllarında Harbiye Ambarı'nda başlayan çalışmalar, modern müzecilik anlamında bir başlangıç sayılır. Eski silahların, çeşitli tarihi nesnelerin, insan ve hayvan suretlerin tasvir edildiği, eski eserlerin düzenlenerek yerleştirildiği bu müze, Ahmed Fethi Paşa'nın Aya İrini'nin alanını ikiye bölerek koleksiyonları bu bölmeye yerleştirmesiyle daha profesyonel bir hal aldı. Askeri Müze'nin temeli bu çalışma üzerine bina edildi. Mecma-i Esliha-i Antika yani eski silahlar ve Mecma-i Asar-ı Atika yani eski eserler olmak üzeri iki bölümden oluşan bu ilk müze, temel olarak bundan sonra kurulacak müzelere örnek teşkil etti. Bu askeri müzenin Asar-ı Atika kısmındaki eserler, Arkeoloji Müzesi'nin ilk demirbaşları oldu.

Sultan II. Abdülhamid devrine gelindiğinde Mühendishane-i Berr-i Hümayun'da hocalık yapan Ahmed Muhtar Paşa, Frankfurt'ta bir sergiye gönderilmişti. Paşa, orada devletlerin eski silah, mühimmat ve askeri malzeme ile ciddi bir propaganda yaptığını fark etti. Ahmed Muhtar Paşa, gezisinin dönüşünde, hazırladığı raporda, kurulacak bir askeri müzenin Osmanlı Devleti'nde çok önemli görevler ifa edeceğini söyledi.

Ahmed Muhtar Paşa'nın hazırladığı rapor sonrasında, Sultan II. Abdülhamid Han'ın emriyle, Yıldız Saray bahçesinde büyük bir silah müzesi kurulması kararlaştırıldı. İstanbul içinde ve dışında çok çeşitli silahlar toplanarak bir müddet Aya İrini Kilisesi'nde toplandı.

Adı önce Esliha-i Askeriyye Müzesi olan sonrada da Müze-i Askeri-i Osmani olarak değiştirilen müzede, 1908'de 1923'e kadar görev yapan Ahmed Muhtar Paşa, kütüphane, mehterhane, atış poligonu ve dönem için büyük yenilik sayılan bir sinema kurdu. İlk kurucu müdürü olan Ahmed Muhtar Paşa'nın en büyük arzusu, milletin asırlardır sahip olduğu kültür mirasının gün yüzüne çıkarılmasıydı. Sonraki yıllarda müzenin adı Askeri Müze olarak değiştirildi.

II. Dünya Savaşı sırasında savaştan etkilenebilir endişesiyle faaliyetlerine ara veren müzedeki malzemeler, 1959 yılına kadar Maçka Silahhanesi'nde saklandı. 1959 yılından itibaren Harbiye Mektebi Jimnastikhanesi binasında tekrar sergilenmeye başlandı. Günümüzde de Harbiye Askeri Müzesi olarak kullanılan bina, 1841 yılında Harp Okulu olarak inşa edilmiş, çıkan yangın sonucu tamamen yanmıştı. 1862 yılında tekrar inşa edilen bina, 1936 yılına kadar pek çok subayın yetiştirildiği Harp Okulu olarak kullanıldı. Osmanlı Devleti'ne subay yetiştirmek üzere inşa edilen Harbiye'deki tarihi bina, Sultan II. Abdülhamid zamanında yenilenmiş ve ek binalar ilave edilmişti. Harp Okulu'nun Ankara'ya nakledilmesinden sonra 1966 yılında tekrar restore edilerek Askeri Müze haline getirilen bina, 1993 yılında yeni bir düzenleme ile tekrar ziyarete açıldı.