Buhari kimdir? Sahih-i Buhari’yi nasıl kaleme aldı?
Sahih-i Buhari, hadisleri kaynağı ile okumak ve İslam'ı hayat düsturu edinmek isteyen Müslümanların başvurduğu kaynaklardan biridir. İslam dünyasında Kur'an-ı Kerim'den sonra en güvenilir kaynak olarak görülen Sahih-i Buhari, tam 600 bin hadis-i şerif arasından seçilen hadislerden oluşur ve Buhari'nin 16 yıl süren emeğinin ürünüdür. Buhari, hadis ilmine henüz 10 yaşındayken başlamış; babasından kalan hadis kitapları ile ilmini genişletmiştir. Sahih-i Buhari'yi Buhara'da yazmaya başlamış; çalışmasına Mekke, Medine ve Basra'da devam etmiştir. Peki, Buhari kimdir? Sahih-i Buhari'yi nasıl kaleme aldı? 31 Ağustos 870'te Ramazan Bayramı gecesi vefat eden Buhari'yi rahmetle anıyoruz.
Medine'de İsmâil bin Ebû Üveys, Merv'de Abdân bin Osman, iki defa gittiği Mısır'da Saîd bin Ebû Meryem, Abdullah bin Yûsuf ve Asbağ bin Ferec gibi hocalardan hadis tahsil etti.
İlk defa 824'te, son olarak da 864'te gittiği ve beş yıl süreyle hadis okuttuğu Nîşâbur'da Yahyâ bin Yahyâ el-Minkarî gibi hadis hâfızlarından faydalandı. Buhârî kendilerinden hadis yazdığı muhaddislerin sayısının 1080 olduğunu söyler.
Tek nüshası İrlanda'da bulunan İbn Mende'ye (ö. 395/1005) ait Tesmiyetü'l-meşâyiḫ elleẕîne yervî ʿanhüm el-İmâm Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İsmâʿîl el-Buḫârî adlı eserde, Buhârî'nin el-Câmiʿu'ṣ-sahih'te rivayette bulunduğu hocalarından 309 muhaddisin adı, yaşadıkları şehirler ve ölüm tarihleri verilir.
Ancak el-Câmiʿu'ṣ-sahih'teki rivayetlerin Buhârî'nin derlediği yüz binlerce hadisin pek az bir bölümünü teşkil ettiğini de gözden uzak tutmamalıdır.
Meşhur talebesi Firebrî, el-Câmiʿu'ṣ-sahih'i Buhari'den 90 bin talebenin dinlediğini söyler. En tanınmış diğer talebeleri ise İmam Müslim, Tirmizî, Ebû Hâtim, Ebû Zür'a er-Râzî, Muhammed bin Nasr el-Mervezî, Sâlih Cezere, İbn Huzeyme gibi muhaddislerdir.
Buhari'nin uzun seyahatleri sonunda derlediği hadislerle geniş bir kütüphane meydana getirdiği ve seyahatleri esnasında kitaplarını imkân nispetinde yanında taşıdığı anlaşılır.
Câriyesinin, odasında adım atacak yer bulunmadığından şikâyet etmesi, bir gece uyumayıp o güne kadar yazdığı hadisleri hesapladığını ve senedleri muttasıl 200 bin hadis kaydetmiş olduğunu söylemesi de bunu gösterir.
Yazdığı hadislerin kitaplarda kalmayıp onları hâfızasına nakşettiğini gösteren en iyi örneklerden biri Bağdat'ta verdiği imtihandır.
İbn Adî'nin rivayetine göre, Buhari'nin Bağdat'a geldiğini duyan muhaddisler 100 hadisin sened ve metinlerini birbirine karıştırarak bunları 10 kişiye verdiler ve onlara Buhari toplantı yerine gelince bu hadisleri sırayla sormalarını söylediler. Bu 10 kişi tespit edilen hadisleri çeşitli İslâm ülkelerinden gelmiş olan muhaddislerin huzurunda okuyarak bunların mahiyeti hakkında bilgi istediler.
Buhari onlara bu hadislerin hiçbirini okunduğu şekliyle bilmediğini belirttikten sonra, ilk soruyu yönelten kimseden başlayarak, sordukları hadislerin sened ve metinlerinin doğrusunu her birine ayrı ayrı söyledi. Buhari hakkında tereddüdü olanlar onun nasıl bir hâfıza gücüne ve ne kadar geniş bir hadis kültürüne sahip olduğunu gördüler.
