Uzaklardan bir nasihat: Tenbihü'l Gafilin

Yayınlanma Tarihi: 13.10.2025 16:25 Güncelleme Tarihi: 13.10.2025 16:25

10. asrın en önemli isimlerinden olan Ebu leys Semerkandi, pek çok ilim dalında kendisini yetiştirmiş büyük bir alimdi. Onu asırlar boyunca en çok okunan alimlerden biri yapan özelliği ise "Gafillere Tenbihler" anlamına gelen Tenbihü'l Gafilin isimli eseriydi. Hadisler, alimlerin sözleri ile pek çok konuya değinen eser, asırlar boyunca Müslümanların başucu eserlerinden biri oldu.

1/10

Soru: Gaflet kavramı Tenbü'l Gafilin'de nasıl yer tutuyor?

Prof. Dr. İsmail Güleç:

Kitaptan önce gafletten bahsetmek gerekir. Gaflet "dalgınlık, dikkatsizlik, yanılma, ihmal" mânasında isim. "Nefsin kendi arzusuna uyması, zamanın boş geçirilmesi", "yeterince uyanık ve dikkatli davranılmadığı için insana ârız olan yanılgı hali"

Kur'ân-ı Kerîm'de maddî ve mânevî menfaatlerini bilen insanlara "zâkir" ve "ehl-i zikir", bundan habersiz olanlara da "gāfil" denilmiştir. Gaflet "unutma ve yanılma" mânasını da taşımakla birlikte aslında bu iki kavramdan farklıdır Bir şeyi bile bile terk etmek gaflet, bilmeden terketmek unutmaktır. Kur'an, hayvanlardan daha aşağı seviyede bulunan ve kalpleri mühürlü olanları gafil diye niteler (el-A'râf 7/179) ve müminlerden gafil olmamalarını isteyerek (el-A'râf 7/205) Allah'ın âyetlerinden gafil olanların cehennemlik olduklarını bildirir (el-A'râf 7/146; Yûnus 10/7-8).

2/10

Prof. Dr. İsmail Güleç:

Gaflet içinde bulunanlar âhirette pişmanlık duyacaklardır (el-Enbiyâ 21/97). Gaflet kelimesi Kur'an'da "habersiz olma" mânasında da kullanılmıştır (Yûsuf 12/3; Kāf 50/22) ve Allah'ın gafil (olup bitenlerden habersiz) olmadığı hususuna sık sık dikkat çekilmiştir (meselâ el-Bakara 2/74, 85, 140, 144, 149). Hadislerde de insanların Allah'tan, onun zikrinden ve âyetlerinden gafil olmamaları istenmiş, gafil kalple yapılan duanın kabul edilmeyeceği belirtilmiştir (Müsned, II, 177; el-Muvaṭṭaʾ, "Ṣalât", 8; Tirmizî, "Daʿavât", 65). Gaflet bu kadar önemli ve müslümanları da gaflete düşmemeleri için uyarmak gerekir. Tüm vaazlar, sohbetle ve kitapların temel amacı budur.

Gafilleri uyarmak için de Tenbîhü'l-gāfil, Tenbîhü'l-ġāfilîn ve Îḳāẓü'l-ġāfilîn gibi adlarla çeşitli eserler kaleme alınmıştır. Bunların en meşhuru ise Ebü'l-Leys es-Semerkandî'nin Tenbihü'l-Gâfilîn'idir.

3/10

Prof. Dr. İsmail Güleç:

Tenbihü'l-Gâfilîn vaaz ve nasihat kitabıdır. Maverâünnehir bölgesinde yaşayan ve Türk olması kuvvetle muhtemel olan Ebü'l-Leys, fakihliği ile öne çıkan ancak temel İslam ilimlerinin hemen her alanında eser vermiş velut bir âlimdir. Ehl-i sünnetten, Hanefi fıkhının en önemli ve öncü isimlerinden bir fakih, müfessir, mütekellim/kelamcı ve aynı zamanda bir sufidir. Semerkant ve Belh'te müderrislik yaptığı, ahlak ve irşada dair konularda vaazlar verdiği de eserlerinin üslubundan anlaşılmaktadır.

4/10

Prof. Dr. İsmail Güleç:

Ebü'l-Leys'in eserleri, üslubunun akıcılığı, dilinin sadeliği ve tasnifteki başarısı ile dikkat çeker. Halkın seviyesine inerek anlaşılması zor olan meselelerin daha kolay öğrenilmesini sağlar. Sadece ders vermekle meşgul olmamış halkın da eğitimine önem vermiş bir alim. Kitaplarını ayet ve hadise dayandıran Ebu'l-Leys halkın içinde olmasa böyle bir kitap da yazamazdı. Bu yüzden eserleri Endülüs'ten Endonezya'ya kadar yayıldı ve asırlar boyunca İslâm dünyasının birçok bölgesinde Müslüman toplumların İslâm anlayışlarını ve dinî hayatlarını derinden etkiledi.

5/10

Prof. Dr. İsmail Güleç:

Ebü'l-Leys'in başta merfû hadisler olmak üzere selef âlimlerinden yapılan rivayetleri derlediği eseri Tenbîhü'l-Gâfilîn, İslam ülkelerinin hemen hemen tamamınca bilinen vaaz ve nasihat içerikli bir kitaptır. Fuat Sezgin, (v.2008) eseri "Hz. Peygamber'in (s.a.s.) hadislerini esas alan bir mev'ıza, hikmet, takvâ ve ahlâk kitabı" şeklinde tarif eder. Mev'ıza kitaplarının en meşhuru kabul edilir ve bu sahada yazılan kitapların ilklerinden sayılıyor.