Uzaklardan bir nasihat: Tenbihü'l Gafilin
10. asrın en önemli isimlerinden olan Ebu leys Semerkandi, pek çok ilim dalında kendisini yetiştirmiş büyük bir alimdi. Onu asırlar boyunca en çok okunan alimlerden biri yapan özelliği ise "Gafillere Tenbihler" anlamına gelen Tenbihü'l Gafilin isimli eseriydi. Hadisler, alimlerin sözleri ile pek çok konuya değinen eser, asırlar boyunca Müslümanların başucu eserlerinden biri oldu.
Soru: Gaflet kavramı Tenbü'l Gafilin'de nasıl yer tutuyor?
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Kitaptan önce gafletten bahsetmek gerekir. Gaflet "dalgınlık, dikkatsizlik, yanılma, ihmal" mânasında isim. "Nefsin kendi arzusuna uyması, zamanın boş geçirilmesi", "yeterince uyanık ve dikkatli davranılmadığı için insana ârız olan yanılgı hali"
Kur'ân-ı Kerîm'de maddî ve mânevî menfaatlerini bilen insanlara "zâkir" ve "ehl-i zikir", bundan habersiz olanlara da "gāfil" denilmiştir. Gaflet "unutma ve yanılma" mânasını da taşımakla birlikte aslında bu iki kavramdan farklıdır Bir şeyi bile bile terk etmek gaflet, bilmeden terketmek unutmaktır. Kur'an, hayvanlardan daha aşağı seviyede bulunan ve kalpleri mühürlü olanları gafil diye niteler (el-A'râf 7/179) ve müminlerden gafil olmamalarını isteyerek (el-A'râf 7/205) Allah'ın âyetlerinden gafil olanların cehennemlik olduklarını bildirir (el-A'râf 7/146; Yûnus 10/7-8).
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Gafilleri uyarmak için de Tenbîhü'l-gāfil, Tenbîhü'l-ġāfilîn ve Îḳāẓü'l-ġāfilîn gibi adlarla çeşitli eserler kaleme alınmıştır. Bunların en meşhuru ise Ebü'l-Leys es-Semerkandî'nin Tenbihü'l-Gâfilîn'idir.
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Ebü'l-Leys'in eserleri, üslubunun akıcılığı, dilinin sadeliği ve tasnifteki başarısı ile dikkat çeker. Halkın seviyesine inerek anlaşılması zor olan meselelerin daha kolay öğrenilmesini sağlar. Sadece ders vermekle meşgul olmamış halkın da eğitimine önem vermiş bir alim. Kitaplarını ayet ve hadise dayandıran Ebu'l-Leys halkın içinde olmasa böyle bir kitap da yazamazdı. Bu yüzden eserleri Endülüs'ten Endonezya'ya kadar yayıldı ve asırlar boyunca İslâm dünyasının birçok bölgesinde Müslüman toplumların İslâm anlayışlarını ve dinî hayatlarını derinden etkiledi.
Prof. Dr. İsmail Güleç:
Ebü'l-Leys'in başta merfû hadisler olmak üzere selef âlimlerinden yapılan rivayetleri derlediği eseri Tenbîhü'l-Gâfilîn, İslam ülkelerinin hemen hemen tamamınca bilinen vaaz ve nasihat içerikli bir kitaptır. Fuat Sezgin, (v.2008) eseri "Hz. Peygamber'in (s.a.s.) hadislerini esas alan bir mev'ıza, hikmet, takvâ ve ahlâk kitabı" şeklinde tarif eder. Mev'ıza kitaplarının en meşhuru kabul edilir ve bu sahada yazılan kitapların ilklerinden sayılıyor.