Endülüslü Müslüman bilim insanları ve buluşları
Günümüz İspanyasında yaklaşık 700 yıl varlığını sürdüren, Müslüman bir devlet olan Endülüs, yetiştirdiği alimlerle bilim tarihine yön verdi. Avrupa'da cerrahlığı sadece berberlerin ve kasapların yapabildiği bir dönemde, bu Müslüman alimler, yeni cerrahi aletleri bulup günümüzde dahi kullanılabilecek bilimsel yeniliklere imza attı. Uçan bir makine keşfeden Abbas ibn Firnas'tan ilk ecza kitabını yazan İbnü'l Baytar'a, ilk cerrahi aletleri icat eden Zehravi'den göz hastalıkları hakkında önemli bilgiler veren El Gafiki'ye kadar pek çok Endülüslü Müslüman bilim insanı çalışmalarıyla Batı'yı etkiledi. Peki, Endülüslü Müslüman bilim insanları ve buluşları nelerdi?
Bugün bazı Arap ülkelerinde bulunan havaalanları, hava üsleri ve eğitim merkezleri onun adını taşır. NASA da, Ay'da bulunan 89 km çapındaki bir kratere, onun bilim dünyasına sunduğu katkıların bir gereği olarak İbn Firnas adını verdi.
Tıp dünyasındaki birçok ilke imza atan Zehravi, cerrahinin atası olarak kabul edilir. Zehravi sayesinde cerrahi müstakil bir bilim dalı haline geldi. Kendi dönemine kadar başarılamamış ameliyatları yaptı, yeni metotlar ve cerrahi aletler keşfetti.
Kurtuba yakınlarındaki Medinetüzzehra 930 yılında doğan Zehravi, eğitimini de Kurtuba'da aldı. Yazdığı et-Tasrif adlı otuz bölümden oluşan tıp kitabı 17. yüzyılda Avrupa'daki tıp fakültelerinde ders kitabı olarak okutuldu. Bu kitapta cerrahide kullandığı aletlerin tariflerinin yanında resimleri de bulunur. Yaklaşık 200 cerrahi aletin çoğu daha önce hiçbir ameliyatta kullanılmadı.
Gerçekleştirdiği diğer ilkler ise şöyle; ilk defa fıtık ameliyatını gerçekleştirdi ve ameliyatlarda kendine has anestezi metodunu uygulamaya soktu. Kedi bağırsağını, vücut içi yaraları dikmede ilk defa kullandı. Bugün ameliyatlarda yaraları dikmek için kullanılan bağırsaktan yapılmış iplikler, Zehravi'den günümüze geldi. Toz haline getirerek karıştırdığı ilaçları, kapsül benzeri, hayvan bağırsağından yaptığı küçük keseler içinde hastalara sundu.
Kanamanın durdurulması konusunu damarların bağlanması metodunu Fransız cerrahtan beş asır önce buldu. Bugün tredelenburg pozisyonu olarak bilinen yöntemden Alman cerrahtan bin sene önce bahsetti.
*Tredelenburg pozisyonu: Hayati organlara kan akışının azaldığı zamanlarda, kan akışını temin etmek için hasta sırt üstü bir masaya yatırılıp ve ayakları yukarı gelecek şekilde masanın ayarlanması.
Muhammed b. Kassum b. Eslem el Gafiki el Endülüsi künyesine sahip Endülüslü Müslüman bilim insanı el Gafiki, 13. yüzyılda Kurtuba yakınlarında Gafik beldesinden doğduğu düşünülür.
El Gafiki'nin göz hastalıkları üzerine kaleme aldığı "Göz İlaçları Kılavuzu (el Mürşit fil Kühl)" eseriyle tanındı. Müslüman alim bu eseri, döneminde gözle ilgili teorik ve pratik bilgiler bulunmadığı için yazdığını söyledi. Bu eserinde göz ilaçları, bunların hazırlanışı, göz için faydalı ve zararlı renklerden bahsetti. Aynı zamanda yirmi beş adet göz cerrahisiyle ilgili aleti şekilleriyle birlikte tanıttı.
