Sanatın İslam ile buluşması
Toplumlar, hayal gücü ve sezgileri sayesinde en basit ve temel malzemeleri kullanarak her dönem sanat icra etmişlerdir. İnsanlar, en esaslı ihtiyaç ve ayrıcalık olan sanat dallarını icra ederken de dini temel almışlardır. Sanatın oluşumunda en etkili unsurlardan biri şüphesiz inançtır. İslam sanatı da buradan esinlenerek birbirinden eşsiz eserler üretmiştir.
SANAT KAVRAMI
🔸 Arapça "san" kökünden türemiş olan sanat, yapılan iş, meslek anlamlarına gelir. İslam sanatı ise İslam kültüründen etkilenen ve estetik kaygı güden, güzele ulaştırmayı amaçlayan bir yolu temsil eder.
🔸 İslam inancının en güzel tezahürleri olarak ortaya çıkan sanat türleri hat, tezhip, minyatür gibi çeşitli formlar etrafında şekillenir. Sanat dalları kendilerine has üsluplarıyla ile her dönem dikkat çekmeyi ve göz kamaştırmayı başarırlar.
İSLAM SANATININ ÖZELLİKLERİ
🔸 İslam etkisinde ortaya konulmuş sanat eserlerini, diğer sanat eserlerinden ayıran özellik Yüce Allah'ın (CC), Peygamberlerin ve meleklerin figürlerine veya teşbihlerine rastlanmamasıdır. Batı'da tam aksi bir durum hakimdir. Bu da dini değerlerin ikonlaşmasına sebebiyet vermiştir.
🔸 İslam alimleri, Cahiliye Dönemi'nden kalan putperestliği önlemek amacıyla ilahi varlıkların suretlerinin çizilmesini ve heykelinin yapılmasını uygun görmemiştir. Örneğin Batı kültüründe revaçta olan resim ve heykel, bu sebepten ötürü İslam dünyasında yer bulamamıştır. Burada dini hassasiyet ve dengeler öncelemiştir.
🔸 Bununla birlikte Müslüman sanatkarlar, kendilerinden önce var olan sanatsal birikimi tamamen yok sayarak yeni bir alan inşa etmeyi hedeflemediler. Aksine, var olan birikimden en iyi şekilde faydalanarak bu zenginliği İslami çerçeveye uygun bir şekilde idame ettiler.
🔸 İslam sanatı, birçok araştırmacının dikkatini çeken geniş bir alandır. Bu alanda öncü isimlerden olan Oleg Grabar, İslam mimarisini dini ve sosyal motivasyonlarla inşa edilen yapılar şeklinde ikiye ayırır.
🔸 Bunlardan ilki, inananların dini pratiklerini yerine getirmek için inşa ettikleri cami gibi ibadet mekanlarıdır. Diğeri ise toplumsal yaşamı idame ettirmek üzere kurulan okul, hastane gibi yapılardır. Bu yerlerde de İslami ögeler içeren detaylara rastlanır.
Oleg Grabar kimdir?
Oleg Grabar, İslam sanatının oluşumu ve gelişimi üzerine yaptığı çalışmalar ile tanınan bir uzman.
HAT SANATI
🔸İslam sanatı deyince akla ilk gelen alanlardan biri Hüsn-i Hat'tır. Ortaya çıktığı dönemde Arap kaligrafisi daha sonra İslami kaligrafi olarak anılan bu sanat dalı, Arap yazısını estetik ölçüleri göz önünde bulundurarak yazma sanatıdır.
🔸 Oluşumunun ilk aşamaları milattan önceki yıllara dayanan Arap alfabesi, İslamiyet ile birlikte kemale ermiştir. Estetik unsurlar bu harf sistemine öylesine nüfuz etmiştir ki Kur'an-ı Kerim yazısı, sanat yazısına evrilmiştir.
HAT ÇEŞİTLERİ
🔸 Hat sanatının "aklam-ı sitte" denilen ve bugün sıklıkla kullandığımız fontları anımsatan sülüs, nesih, rik'a gibi çeşitli yazı stilleri vardır. Bu yazıları birbirinden farklı kılan başlıca etken, kullanılan kamış kalemlerin kesim şekli ve ağız genişliğidir.
🔸 Nesih, küçük olması ve çok fazla yer kaplamaması sebebiyle özellikle kitap yazımında en sık kullanılan yazı stilidir. Sülüste ise nesihe göre daha genişçe bir kalem kullanılır.
🔸 Sanat geleneğinde ümmü'l hat yani yazıların annesi olarak adlandırılır. Rik'a ise Osmanlı Devleti tarafından gündelik hayatta kullanılmak üzere geliştirilen pratik bir yazı çeşididir.
