Sinemada auteur kuramı
Sinemanın sanat mı yoksa ticari endüstri mi olduğu eleştirmenler tarafından her dönem irdelenen bir meseledir. Bu noktada, Hollywood'un klasik sinema anlatısına karşıt yeni akımlar ortaya çıkmıştır. İlk olarak yönetmenin kamerayı edebiyatçı gibi kullandığı "kamera-kalem" teorisi, ardından da özgün sinema anlamında "auteur kuramı" oluşturulmuştur. Peki, sinemayı sanata dönüştüren nedir?
ÜRETEN VE SAHNELEYEN AYRIMI
🔸 Kendi duygu ve düşünceleri ile filmi yazan ve yöneten isme "auteur" denirken senaryo yazarının kaleme aldığını görselleştiren kişiye "metteur en scene" yani sahneleme ustası denir.
🔸 Metteur en scene, işinde oldukça mahir olabilir ancak filme yansıttığı yalnızca ustalığı ve becerisidir. Auteur ise filme yeteneğinin yanı sıra kullandığı özgün kamera hareketleri, görüntü düzenlemesi ile kişiliğini de katar. Birey olarak kendisini filme koyar ve oluşturduğu biçemi ile auteur olur.
SARRİS'İN AUTEUR TANIMI
🔸 Auteur kuramını destekleyen yönetmenlerden biri Andrew Sarris'tir. Ona göre auteur kuramının üç önemli özelliği bulunur. Öncelikle auteur, teknik yeterliliğe sahiptir. Yani ilk olarak yönetmenin teknik anlamda sinemaya hakim oması gerekir.
🔸 İkincisi ise ayırt edici derecede kişisel bir üslubu olmasıdır. Auteur yönetmenlerin filmlerinde kendilerine has bir imzası bulunur. Kimi yönetmen bunu kamera açıları ile gösterirken, bazıları ise renk ve ışık tercihleri ile belirtir.
🔸 Son özellik ise yönetmenin kişiliği ile malzemesi arasındaki ilişkinde meydana gelen içsel bir anlamın bulunmasıdır. Yani yönetmen, yaşadığı iyi kötü hatıraları, dünya görüşü ve felsefesini filmlerine aktarmalıdır.
AUTEUR YÖNETMENİN ÖZELLİKLERİ
🔸 Astruc'un kamera-kalem teorisinden başlayarak günümüze kadar uzanan auteur kavramı, sinemada oldukça önemli bir yeri kapsar. Bu konuda çalışma yapan bütün yönetmen ve eleştirmenlerin fikirleri derlendiğinde auteur yönetmenin belirgin özellikleri şu şekilde sıralanabilir: Kendi alanında biriciktir, maddiyat ikinci plandadır, az insan tarafından rağbet görür ve yeni bir şey söylemelidir.
🔸 Yönetmen, filmlerinde kendisi, fikirleri, hayatı ve hatta belki de çocukluğunu anlatır. Mesela İranlı usta yönetmen Mecid Mecidi, verdiği bir röportajda, "Örneğin Cennetin Çocukları filminde mesela yapmaya çalıştığım bütünüyle benim dünyamdı, benim çocukluğumdu ve onları da gelecek nesillere aktarabilmek istedim" diyerek yapıtında kendi küçüklüğünü beyaz perdeye aktardığını söyler.
AUTEUR YÖNETMENLER
🔸 Dünya ve Türkiye sinemasında önemli birçok auteur yönetmen bulunur. Bu isimler kendilerine direkt olarak "ben auteur yönetmenim ve yaptığım filmler sanatsaldır" demezler ancak ortaya koydukları yapıtlar her şeyi anlatır.
🔸 Fransız Yeni Dalgası'nın en etkili isimlerinden Jean-Luc Godard, dünya çapında sinemayı etkileyen Stanley Kubrick, tüm zamanların en etkili yönetmenlerinden Andrey Tarkovski, İranlı yönetmen Abbas Kiyarüstemi auteur isimlerdir. Her birinin baktığınızda "şu yönetmenin filmi" diyebileceğiniz kendine has bir üslubu vardır. Örneğin, sinemanın filozofu olarak anılan Kiyarüstemi filmlerinin vazgeçilmez unsurları yol sahneleri, sadelik ve belirsizliktir.
🔸 Türkiye sinemasında ise özellikle Kiyarüstemi'ye benzerliği ile tanınan Nuri Bilge Ceylan, "Bağlılık Hasan" filmi ile dikkat çeken Semih Kaplanoğlu, Türk sinemasının koca çınarı olarak bilinen ve toplumun derdiyle dertlenen Lütfi Ömer Akad gibi isimler auteur yönetmenler arasında sıralanabilir.
