10 maddede Osmanlı dönemi kütüphaneleri
Osmanlı'da en yüksek erdem olan bilgiyi ve kültürü ilerletmek amacı ile vakıflar tarafından camiler, medreseler ve kütüphaneler kuruldu. Önemli vakıf kurumlarından olan kütüphaneler, eğitim ve sanat yaşamı içerisinde bulunan sosyal kurumlardı. Birçok hükümdar, bilim ve din adamı da kütüphanelerin oluşturulmasına, geliştirilmesine önemli katkılarda bulundular. Sizler için, Osmanlı dönemi kütüphaneleri hakkında bilgiler derledik.
Yavuz Sultan Selim askeri faaliyetleri yanında ilme, ulemâya verdiği değer ve kitaba düşkünlüğüyle de bilinir. Ancak kısa ömrü adını yaşatacak hayır kurumları yapmasına müsaade etmemiştir. Bu devirde gerek yeni fethedilen Suriye, Mısır gibi ülkelerden gelen gerekse sahiplerinin ölümüyle dağılan özel kütüphanelerden temin edilen kitaplarla sarayda büyük bir koleksiyon meydana getirilmiş, bu koleksiyon daha sonraki dönemlerde Osmanlı padişahları tarafından kurulacak olan birçok vakıf kütüphanesinin temelini oluşturmuştur.
Süleymaniye Külliyesi'nde kuruluş yıllarında kütüphane mevcut değildi. Eski tarihli belgelerden, caminin ibadete açılışından birkaç yıl sonra Süleymaniye'ye saray kütüphanesinden bazı eserlerin gönderilmeye başlandığı ve Süleymaniye Kütüphanesi'nin temelinin bu tarihte atıldığı söylenebilir.
Vakıf kütüphanelerinde görülen en büyük kitap artışı Köprülü Kütüphanesi'nin kurulmasıyla gerçekleşmiştir. Bu kütüphanenin kuruluşunda mevcut kitap sayısı 2000'in üstünde bulunmaktaydı. Vakfiyede kütüphanenin açık olacağı günler üçe çıkarılmış ve çalışma saatleri de "güneşin doğuşundan ikindiye kadar" şeklinde tesbit edilmiştir.
17. yüzyıldan itibaren İstanbul dışındaki kütüphanelerde, camilerin ve medreselerin içinde yer alanlardan başka bir külliye bünyesinde ya da bağımsız olarak ele alınmış yapılarla karşılaşılmaktadır.
Nevşehir'de Damad İbrâhim Paşa Kütüphanesi (1140/1728) aynı adı taşıyan külliyede inşa edilmiş kare mekânlı, kubbeli bir yapıdır.
Sivas Hacı Nûman Kütüphanesi de (1172/1759) kare planlı olup bir kubbeyle örtülmüştür.
Rodos'ta Hacı Ahmed Ağa Kütüphanesi (1208/1793-94) yan yana iki kubbeli kare birimden oluşmakta, önde okuma odası, arkada kitapların muhafaza edildiği mekân bulunmaktadır.
Bağımsız kütüphane yapılarından biri olan Konya Yûsuf Ağa Kütüphanesi (1210/1795-96) Selimiye Camii yanında yer alır.
Kayseri Mehmed Râşid Efendi Kütüphanesi (1212/1797), dikdörtgen planı içinde kubbeli kare bir okuma salonu ve beşik tonozla örtülü dikdörtgen bir koridor kısmına sahiptir, dört köşede ağırlık kuleleri yer alır.
Antalya Müsellim Kütüphanesi (1211/1796), aynı adlı caminin yanında inşa edilmiş kare planlı ve kubbeli, kesme taş bir yapıdır.
Akhisar Zeynelzâde Kütüphanesi (1212/1797), güney duvarındaki bir çıkıntıyla birlikte kare planlı ve kubbeli bir yapı olup önünde, üzeri iki aynalı tonoz ve bir kubbeyle örtülü üç gözlü revak bulunmaktadır.
Tire Necib Paşa Kütüphanesi (1826), önünde üç küçük kubbeyle örtülü revakı bulunan, kare planlı ve kubbeli bir yapıdır.
Lefkoşe II. Mahmud Kütüphanesi (1829) dikdörtgen planlı olup kare ana mekân bir kubbeyle örtülüdür. Ö
Manisa Çaşnigîr Kütüphanesi (1831), Çaşnigîr Camii bitişiğinde Karaosmanoğlu Hacı Eyüb Ağa tarafından inşa edilmiştir; önünde küçük kubbelerle örtülü üç gözlü revakı bulunan kare planlı ve kubbeli bir binadır.
Ürgüp Tahsin Ağa Kütüphanesi (1856) kesme taşla inşa edilmiş, kare planlı ve tek kubbeli kütüphane yapılarındandır.
Kütahya Molla Bey (İbrâhim Bey) Kütüphanesi (1855-1858), aynı adlı külliyede yer almış kare planlı ve aynalı tonozla örtülü kâgir bir binadır.
Manisa Demirci Mahmud Çelebi Kütüphanesi (1862-1863) sekizgen planlı ve kubbeli olup kesme taşla inşa edilmiştir.
Burdur Hacı İsmâil Ağa Kütüphanesi (1886) kare plan üzerine kubbeli, kesme taştan küçük bir yapıdır.
Sivas Ziyâ Bey Kütüphanesi de (1908) kare planlı ve taş bir yapıdır.
