Duvarı kuşeviyle süslü Büyük Yeni Han'a ait 10 bilgi
Üç katlı ve üç avlulu bir han olarak dönemine yenilik getiren Büyük Yeni Han'ın, Sandalyeciler Sokağı başındaki köşesinde taştan işlenmiş bir kuşevi olduğunu biliyor muydunuz? Ya da handa, ülkemizdeki ilk bankacılık faaliyetlerinden birinin gerçekleştiğini? Sizler için, Büyük Yeni Han'a ait 10 bilgiyi derledik.
Eminönü Çakmakçılar Yokuşu'nda Çarkçılar Sokağı ile Sandalyeciler Sokağı arasında bulunan hanın kitabesi yoktur. Ancak çeşitli arşiv belgelerinde hanın 1764 yılında Sultan III. Mustafa tarafından, kurduğu vakıflara gelir getirmesi maksadıyla inşa edildiği anlaşılmaktadır. İstanbul hanlarının geleneksel yapı tekniği ve malzemesinin gözlemlendiği han taş ve tuğla malzemelerinden inşa edilmiştir. Yalnızca zemin katı kesme taştan inşa edilen hanın üst katlarınca ise taş ve tuğla kullanılmıştır. Yapı cephe tasarımındaki taş işçiliğinin mükemmelliğiyle diğer hanlardan ayrılmaktadır.
Beyazıt'tan Sultanhamam'a dik bir yokuş halinde inen Çakmakçılar Yokuşu'nun sağ kenarında ve 17. yüzyılda yapılan Büyük Vâlide Hanı'nın alt köşesi karşısındadır. Üst tarafında Sandalyeciler, alt tarafında Çarkçılar, arkasında ise Tarakçılar sokaklarının çevrelediği bir alan üzerinde kurulmuştur. Sandalyeciler sokağının üst kısmındaki tek kubbeli Sultan Mustafa Camii'ne bitişik Küçük Yeni Han da komşusu olan Büyük Yeni Han ile aynı zamanda yapılmıştır.
Büyük Yeni Han, muntazam yontulmuş kesme taş ve tuğlalardan karma teknikte inşa edilmiştir. Sadece en alt kat yalnız taştandır. Han dar ve çok meyilli bir arazide yapıldığından topografya ve şehir dokusuna uyma kaygısı ile oldukça ustalıklı ve muntazam geometrik biçimi olmayan bir plan uygulanmıştır. Hanın esas girişi Çakmakçılar Yokuşu'ndadır. Buradan itibaren bina arkaya doğru uzanır. Odalar dikdörtgen iki iç avlu etrafında toplanmış ve iki avlu birbirinden bir ara kol ile ayrılmıştır. Birinci avlu 42 m., ikinci avlu 25 m. uzunlukta ve 15-12 m. genişliktedirler.
Yol ve arsa durumuna uyum sağlamak adına muntazam bir plana sahip olmayan Büyük Yeni Han, uzun bir dikdörtgen plana sahip olmasına rağmen dış cephesi yolun kıvrımlarına uygun bir biçimde inşa edilmiştir. Hanın en büyük özelliği ise o döneme kadar kullanılmamış bir tarzda üçüncü kata sahip olmasıdır. Bu nedenle Büyük Yeni Han, üç katlı ve üç avlulu bir han olarak dönemine bir yenilik getirmiştir. Bunun yanında hanın eğimli araziye inşa edilmesinin doğurduğu bir sonuç da, yapının Tarakçılar Sokak'taki ana girişinin, yapının üçüncü katına denk gelmesidir.
Fakat yapının ana girişi Çakmakçılar Yokuşu'ndadır ve Sandalyeciler Sokağı'na kadar dış cephesi dükkânlıdır. Hanın birinci avlusu 42 metre, ikincisi ise 2 metre uzunluğundadır. Hanın abidevi kapısı ise son derece özeldir; ceviz ağacı üzerinde dövme demir ile kaplanarak imal edilen bu çift kanatlı kapının ağırlığının 20 ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Hanın bir diğer yapısal özelliği ise Sandalyeciler Sokağı'nın köşesinde, en yukarıya yerleştirilmiş olan kuşevidir. Bu kuşevinin üzerinde de bir kitabe bulunmaktadır ve kitabede "Maşallah, sene fî 1177" yazmaktadır. Han 1894 depremi ve 1955 – 1956 istimlakleri sırasında da yapısal hasara uğramıştır.
