Darülislam’da ticaret nasıl yapılırdı?

İskenderiye, Akdeniz'e dökülen Nil Nehri'nin ağzında bulunan diğer bir önemli limandı.

Baharat Yolu'nun bu şehirden geçmesi ve burayı Hint Okyanusu'ndan gelip Kızıldeniz'den geçerek Nil'e kadar ulaşan malların Avrupa'ya gönderilmesinde bir kapı haline getirmesi sebebiyle burası hareketli ve canlı bir yerdi.

Bu şehirde, batıdaki Müslüman limanı ve doğudaki Hristiyan limanı olmak üzere iki liman bulunuyordu. Bu iki limanı, aralarında bulunan Pharos Adası ve bugün dünyanın harikalarından biri olarak kabul edilen muazzam büyüklükteki deniz feneri ayırıyordu.

Müslümanların ticarete katkıda bulunmak için geliştirdiği kilit araçlardan bir tanesi, yolculuk güzergâhları üzerinde kurulan misafirhane benzeri kervansaraylardı. Bu yapı türü Selçuklular tarafından yaygınlaştırıldı.

Hayır amaçlı vakıflar şeklinde yapılanan kervansaraylar, yolculara üç günlük ücretsiz barınma, yemek ve bazı durumlarda eğlence imkanları sağlıyordu. Tüm bu etkinlikler, İslam'ın gerek o dönemde gerekse bugün büyük önem verdiği yolculara yönelik yardımseverlik meziyetinin bir uzantısıydı.

Kervansaraylar önemli ticaret güzergâhları üzerinde yaklaşık otuz kilometrelik düzenli aralıklarla kuruluydular. Buralarda, eyvanlarla çevrili bir avlu yer alırdı. Odalar işlevlerine göre sıralanır; kervansarayın duvarları boyunca yolcu odası, depo, muhafız odası ya da ahır olarak kullanılan bölümler bulunurdu.

Bugün kervansaraylara denk gelen yapılar, çoğu otoyol üzerinde rastlanan dinlenme tesisleri ve petrol istasyonlarıdır.

Bugün adı Kanton olan Hanfu'daki Çin sahiline kadar, Müslüman ve Yahudi tüccarlardan oluşan bir koloni 8'inci yüzyılda buraya yerleşmişti.

Tüccarların dürüstlüğü ve cana yakınlığı sayesinde İslam, Çin ve Orta Afrika'da yayıldı. Müslüman tüccarlar Afrika'nın içlerine kadar girdiler; ilk kez Berberi tüccarlar İslam'ı Büyük Sahra Çölü'nün ötesine taşıdı.

Ticaret yollarının Kızıldeniz ve Nil nehrini birbirine bağladığı Kuzeydoğu Afrika'daki göçebe kavimler kısa sürede Müslüman oldular.

İslam dünyasındaki bazı merkezler, ticari faaliyetlerde önemli bir yere sahip olmaları sebebiyle daha hızlı geliştiler.

Tunus'un Kayrevan şehri ve Fas'ın Sicilmasa şehri 10'uncu yüzyıl gezgini İbn Havkal tarafından Yollar ve Krallıklar adlı eserinde şu şekilde anlatılır:

"Mağrib'in en büyük şehri olan Kayrevan, ticaret, zenginlik ve pazarlarının güzelliği bakımından diğer şehirleri geride bırakıyor. Baş hazinedar Ebu'l Hasa'dan duyduğuma göre, Mağrib'teki tüm il ve beldelerin toplam geliri yedi yüz ila sekiz yüz milyon dinar arasındadır. Doğuya ihraç edilen mallar arasında misk, ipek, kaliteli yün giysiler, yün fanilalar, halılar, demir, kurşun ve cıva yer alır…"

Avrupa, Asya ve Afrika, aralarında emaye cam kaplar, her türden işlenmiş deri, çini, kâğıt, halı, fildişi oymalar, resimli el yazmaları, Şam işi kılıç ve kaplar dâhil her türden metal işi, iyi kalite pamuklu kumaş ve zengin ipekli dokumaların da yer aldığı çok sayıda ürünü İslam ülkelerinden ithal ediyordu.

Müslümanlara ait tekstil, metal ve cam ürünleri ve sabunlar son derece revaçtaydı. Bunlardan, Memluklerin pahalı malzeme ve yoğun el emeği ile ürettiği tezhipli emaye camın yeri oldukça özeldi.

Yapılan arkeolojik kazılarda bu cam Karadeniz'in kuzey sahillerinde bulunmuş; buradan Kiev'e kadar çıkarak Ukrayna, Beyaz Rusya, Litvanya ve Eski Rusya'ya kadar götürüldüğü yapılan araştırmalar sonucunda tespit edilmişti. Bu camdan üretilen eşyalara İskandinavya'nın Hanseatic limanlarında ve Hollanda, Maastricht'te de rastlandı.