Kaybolan bir program geleneği: Radyo tiyatroları
Radyo tiyatrosu edebiyat ve tiyatro sanatından beslenen kendine özgü sanatsal bir anlatı formudur. Radyo tiyatrosu, televizyonun yaygınlaşmadığı dönemlerde, insanlar tarafından beğeniyle dinlenmişti. Klasik edebiyat yapıtlarından uyarlamalar yapıldığı gibi, ayrıca özgün şekilde de yazılan radyo tiyatrosu, eskiden çarşamba akşamları aileleri radyo başına bağlayan bir programdı. Peki günümüzde kaybolan bu radyo tiyatro geleneğinin tarihi, içeriği nelerdi? Hangi sebeplerden ötürü unutulmaya yüz tuttu? Görme engelli bireyler için işlevi nelerdi? Bugün bildiğimiz hangi romanlar, radyo tiyatrosuna uyarlandı? İşte içeriğimizde…
Bu konuda çeşitli görüşler mevcuttur. Özden Çankaya, Radyo tiyatroları çalışmasında sebepleri şu şekilde aktarır:
- 1980'den sonra tüm dünyada değişen ekonomik ve siyasal yapı Türkiye'yi de etkilemiştir ve kitle iletişim araçlarının içeriklerini dönüştürmüştür.
-Kitle iletişim araçları Türkiye'de özellikle iletişim alanının ticarileşmesinden sonra ana işlevlerini eğlence ağırlıklı olmak üzere dönüştürmüşlerdir.
- Türkiye'de görselliğin izleyiciler açısından çok ön planda olması ve popüler kültürün kitle iletişim araçlarındaki egemenliği dönüştürücü bir etken olmuştur.
Öne sürülen bu nedenler, Türkiye'de radyo tiyatrolarının önemini yitirmesine yol açmıştır.
Nurdan Karadağ, Radyo Tiyatrosu Eğitimi yazısında, radyo oyunlarında göz önüne alınması gereken hususları şu şekilde aktarır:
- Seçilecek oyunlarda, değer ölçüsü olarak konusunu insandan alan, kişi ya da toplum olarak onu çok yanlı eleştiren, değerlerini yansıtan, düşkünlüklerini belirten çağdaş tiyatronun verileri benimsetilmeli, kültür, düşünce, eğitim, sanat ve gözlem unsurlarından hiç değilse birinin bulunmasına önem verilmelidir.
- Birinci program niteliğine uygun anlaşılabilir ve dinleyicinin en çok tanıdığı dünya klasiklerinin çeşitli türlerine (komedi, dram, trajedi gibi) en az ayda bir yer verilmesi.
- Birinci program uygulamasında yabancı eserler kadar Türk hikayesi, Türk romanı ve Türk folkloruna yer verilmesi.
Radyo tiyatroları dinleyicisine sadece ses vasıtası ile ulaştığından ötürü görme engeli bireyler, hikayenin başından sonuna hakim olabilmektedirler. Radyo tiyatroları bu anlamda görme engelli bireylerin karanlık dünyalarına açılmış bir aydınlık gibidir.
