Nizamülmülk'ten devlet yönetimi konusunda tavsiyeler
Nizamülmülk, İslam dünyasının en başarılı vezirlerinden biridir. Büyük Selçuklu döneminde Alparslan ile başlayan vezirliği uzun yıllar devam etmiş ve devletin gelişimine büyük katkılarda bulunmuştu. Yalnızca vezirliğiyle değil ilmi faaliyetlerle de adından sıklıkla söz ettiren Nizamülmülk, siyasetname türünün en başarılı örneğini Sultan Melikşah'ın isteğiyle kaleme aldı. Ünlü vezir eserinde dönemindeki sorunları ciddi bir şekilde ele almış ve bunlar için çözüm önerileri sunmuştu. Ayrıca devletin yaşadığı problemler üzerinden de örnekler vermişti. Peki, Nizamülmülk'ün bütün çağlara hitap edecek devlet yönetimi hususunda verdiği tavsiyeler nelerdi?
📌Nizamülmülk devletin kolay kolay herkese nasip olmayacak bir nimet olduğunu düşünür. Fakat bu nimetin eğer iyi yönetilemezse ahirette de bir karşılığı vardır. Bu sebeple yöneticiler malını devlet için harcamalı, dünya yerine ahirete hazırlık yapmalıdır. Bu durumu Hazret-i Ömer'in yöneticiliğiyle örnekler. Kendisi çok rahat yaşarken halkı yoksulluk çeken bir yöneticinin ahirette elbette hak ettiğini bulacağını ifade eder.
"Devletin vazifelendirdiği birisi, mazlumun, yetim ve fukaranın hakkını yerse, vay o devletin haline!"
📌Nizamülmülk , devlette çalışanların yaptıkları her işi kayıt altına almak zorunda olduklarını ifade eder. Kayıt altına almaktan kaçınan, mazlumun yetim ve fukaranın hakkını yiyen kişilerin devlet idaresinde bulunduğu takdirde, o ülkenin geleceğinin asla parlak olmayacağını belirtir.
"Sultan ilimle ve ilim adamlarıyla dost olmalı ve onlarla düşüp kalkmalıdır."
Günümüzde de önemli bir problem olan liyakat meselesi Nizamülmülk'ün ısrarla üzerinde durduğu bir konudur.
📌Ona göre herkes liyakatine göre değerlendirilmelidir. Kişide aranması gereken şey mal mülk değil hünerdir. Devlet işten anlamayan kişilerin eline teslim edilmemeli, devletin bekası için, ehil olmayan kimselere iş buyrulmamalıdır. Bir kişiye birden fazla iş yükleyip, onlarca kişiyi işsiz bırakmak akıl kârı değildir. Devlet adamı bunun dengesini gözettiği sürece iyi bir devlet adamıdır. Aksi takdirde saltanatının zeval bulması çok yakın olacaktır.
"Devletin bekası için, ehil olmayan kimselere iş buyrulmamalıdır."
Nizamülmülk bir sultanın adil olmasını birincil görev olarak belirlemiştir.
📌Nizamülmülk'e göre padişahın adaletli olması devlet yönetiminin her alanını etkileyecektir. Ünlü vezir bir sultanın adaletli olursa halkının da adaletli, merhametli olursa halkının da merhametli olacağını düşünür. Devletin başarıya ulaşması ve halkın mutluluğu için adaletin olması Nizamülmülk için en büyük gerekliliktir.
"Bir kişiye birden fazla iş yükleyip, onlarca kişiyi işsiz bırakmak akıl kârı değildir. Devlet adamı bunun dengesini gözettiği sürece iyi bir devlet adamıdır. Aksi takdirde saltanatının zeval bulması çok yakın olacaktır."
📌Nizamülmülk, devlet işlerinde dini bütün, Allah korkusu olan, haram yemekten kaçınan bir yardımcının olması gerektiğini düşünüyordu. Yardımcının vasıfları bu şekilde değilse aksi takdirde yardımcı yerine bir casus beslenmiş oluyordu. Bu da devletin bekasını temelinden sarsacak bir durumdu. Nizamülmülk devlet yönetiminde yardımcıları bu sebeple çok önemsemektedir.
"Hükümdar, memleketin yıkılmasına çalışan, haram iş işleyen, devlet sırrını açıklayan, diliyle hükümdara dalkavukluk ederken, kalbiyle düşmanlık eden suçluları bağışlamamalı."
