Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü
Kudüs, üç semavi din için de mukaddes sayılan bir belde… Tarih boyunca gözde bir şehir olan Kudüs, 400 yıl boyunca Osmanlı Devleti'nin himayesi ve hizmetindeydi. Yahudilerin bölgeye sistematik göçleri, 19. yüzyılın yılların sonunda başladı. 1896 yılında Theodor Herzl öncülüğünde bu göçler, farklı bir boyut kazandı ve Filistin, siyonizmin başlıca hedefi haline geldi. Peki, Herzl ile Sultan II. Abdülhamid arasında nasıl bir konuşma geçti? Osmanlı'da Yahudi göçlerinin önüne geçmek amacıyla hangi önlemler alındı?
1850'li yıllarda Osmanlı, Kudüs'teki Latin, Rum ve Ermeni manastırları için toprak satın alındığını öğrenmişti. Oysa Müslümanların toprak satmaları yasaklanmıştı.
💠
📌 Bu yasağa dikkat etmeyen görevlilerin hükümete bildirilmesi yönünde bir belge hazırlanmış ve ev, arsa gibi her türlü emlakin satışının yasak olduğu, eyalet meclisi üyelerinin de imzalarının olduğu bir ferman ile bildirilmişti.
Yabancıların toprak satın almalarının artması üzerine Osmanlı'da mülklerin satılması yasaklanmıştı.
💠
📌 Yabancı uyruklu kişilerse çeşitli hilelere başvurarak Filistin'de arazi satın almaya devam ediyorlardı. Bu durumun önlenmesi için tedbirler alındı ve Kudüs'teki arazi ve emlakin tahriri için Esad Efendi görevlendirildi.
Siyonist hareket, Osmanlı'dan toprak alabileceği düşüncesiyle İngiliz gazeteci ve diplomat Mösyö Oliphant aracılığıyla Belka Sancağı'nda bir Yahudi kolonisi kurabilecekleri umuduyla harekete geçtiler.
💠
Bir Hristiyan olan ve yaptığı çalışmalarla Yahudilerin Filistin'e yerleşmesi yönünde Siyonist örgütlere destek veren Oliphant, Osmanlı'ya bir teklif sundu.
Teklif öncesi Siyonist yerleşimi için uygun olacağı yerleri tespit ederek Belka Sancağı'nda karar kılmış; yerli halkın da Yahudilerden rahatsız olduğu iddiasında bulunarak çalışma metnini 1880 yılında bizzat Sultan II. Abdülhamid'e iletmişti.
📌 Söz konusu belgede neredeyse Kuzey Filistin'in tamamını kapsayan bir Yahudi kolonisinin kurulması teklif ediliyordu. Bu teklif, dönemin Osmanlı meclisi Meclis-i Hâss-ı Vükelâ tarafından reddedildi.
Avrupalıların bu konudaki bir diğer teklifini ise Polonyalı diplomat ve gazeteci Newlinsky gerçekleştirdi.
💠
Newlinsky, 1881 yılında mali anlamda zor bir durumda olan Osmanlı Devleti'ne, kendilerine Filistin'de toprak verilmesi karşılığında yardımcı olacaklarını bildirdi. Ayrıca Yahudi iş adamlarının elinde bulunan Avrupa gazeteleri de Osmanlı'nın lehine destek sağlayacaklardı.
📌 Newlinsky, 1896 yılında Sultan İkinci Abdülhamid ile görüşmeyi başardıysa da Filistin'e Yahudi yerleşimi meselesine karşı çıkan Abdülhamid, Filistin'de özerk bir Yahudi devletini "kesin bir dille" reddetti.
Osmanlı'ya ait toprakları anlaşma yolu ile elde edemeyeceklerini anlayan Siyonistler, bu defa hileye başvurarak toprak kazanmaya çalıştılar.
💠
Suriye civarında ziraatla meşgul olan ahalinin arazilerini rehin tutarak karşılığında yüksek faizlerle tüccar ve bankerlere borçlandırdılar.
📌 1881'de İngiltere'de kurulmakta olan bir banka tarafından bu arazilerin ellerinden alınacağı bildirilmiş; Osmanlı hükümetinin onayı olmadan arazi rehinlerinin kabul edilmeyeceği nizamname ile ilan edilmişti.
