Osmanlı'nın zarafetini gösteren gizli taşlar
Bir şefkat medeniyeti olan Osmanlı, hayatın her anında, canlıya verilen değeri gözler önüne seren geleneklere sahipti. Cami duvarlarına oyularak yapılan; yardımlaşmanın gizliliğini esas alan "sadaka taşları", güven duygusunun pekiştiği "yitik taşları", atlı araçlara binmeye kolaylaştıran "binek taşları" ve hamalların yol boyunca dinlenmesini sağlayan "mola taşları" ile zarafetini yansıtır. Gelin, Osmanlı'nın unutulan bu taşlarına daha yakından bakalım.
Osmanlı'nın, İslam dinindeki sadaka kültürünü, "alan elin veren eli görmemesi" prensibiyle sadaka taşlarında buluşturdu.
📌 Ayet ve hadis-i şeriflerde sadaka verilerek muhtaçlara yardım edilmesini fakat bunların gönüllerinin kırılmaması emredilir. Osmanlı, işte bu hassasiyeti sadaka taşları ile sağladı.
📌 Sadaka taşları, genelde caminin görülmeyen yerlerinde, birkaç sokağın birleştiği bir köşede, tekke, dergâh, zaviye, mezarlık, türbe gibi yerlerin yakın çevresinde bulunurdu.
📌 Farklı boylarda olan sadaka taşları genellikle beyaz taştan silindir veya dört köşe şeklinde yapılırdı. Bir kısmı ise havuz, kovuk ve yatay, bazen de oyuklar şeklinde olurdu.
📌Bu zarif uygulama sayesinde, sadakayı bırakan da alan da birbirini görmezdi.
📌Genellikle nakdi yardım yapılsa da giyim, kuşam eşyaları ve çeşitli besinler bırakılarak ayni yardım da yapılıyordu. Yoksullar burada biriken para veya eşyalardan ihtiyacı kadarını alır, kalanını diğer muhtaçlara bırakırdı.
"Zekat taşı", "zekat kuyusu", "dilenci mihrabı", "hacet taşı", "ihtiyaçgâh", "fıkara taşı", "hayrat deliği" olarak da anılırdı.
📌 İstanbul Üsküdar'da Doğancılar İmrahor Camisi'nin ön tarafında bulunur. Yerden yüksekliği 130 cm'di.
📌 Yedikule ile Silivrikapı arasında bulundan Fevziye Camisi'nin giriş kapısında bulunur. Zeytinburnu'nda üzerindeki kabartmalardan dolayı Kazlı Çeşme olarak anılan akarın iki yanında bulunur. İstanbul'un en eski çeşmelerinden biri olan bu yapıyı 1546 yılında Mehmet Bey tarafından yaptırıldı.
📌 Süleymaniye Camisi'nde Hürrem Sultan türbesinin yakınında ve ana hazirenin önündeki avluda olmak üzere 2 adet sadaka taşı vardı.
📌 Zeyrek Cami'nin ön tarafında yerden 35 cm yükseklikte kare kesitli sadaka taşı bulunur. Zamanla yolun ortasında kaldı.
📌 Büyük Piyalepaşa Camisi'nin haziresinde yerden 35 cm yükseklikte kare kesitlidir.
📌 Kocamustafapaşa Sünbül Efendi Camisi'nde toplam beş adet sadaka taşı mevcuttur.
📌 Arap Camisi'nin önünde üç adet sadaka taşı bulunur.
📌 Eminönü Yenicami'nin arka tarafında Sultan III. Ahmet Türbesi'nin karşısında sadaka taşı bulunur. Cami merdivenin önünde bulunan taş, kahverengi sütundan yapıldı ve yerden yüksekliği 65 cm'di.
📌 Sultanahmet Camisi'nin kuzey kapısının girişinde oldukça geniş ve sanatkârane oyulmuş iki kovuk bulunur. Bunlar sadaka taşı olarak kullanılmış, ihtiyaç sahipleri için yardımlar bırakırdı.
