Türkistan'da millî bir hareket: Alaş Orda
Alaş Orda Hareketi, "Milli bağımsızlığı, şuuru, uyanışı" gerçekleştirmek için yola çıkmış, güçlü bir semboldür aslında. Türkistan'da asırlar boyunca var olan Rus baskısına, asimile çalışmalarına ve sömürgesine son vermekti amaç. Hareketin şüphesiz bu kadar mühim olması, aydınlarında bu "kurtuluş yolu"nu açmasından sebepti. Bu bağımsızlık fikri kimden nasıl çıkmıştı? İşte, Alaş Orda Hareketi ile ilgili merak edilen tüm hususları Fikriyat olarak ele aldık.
◾ Alaş Orda Hareketi, Türkistan topraklarında doğan Türk milli direnişin en büyük sembollerinden biri. Bu hareketin doğmasına sebep olan tarihi sürece bir bakalım. 1822'de kurulan Kazak Hanlığı zamanla iş karışıklıklara sahne olmuş ve bu da doğusunda Oyrat yani Moğollar batısında Moskova Knezliği bulunmaktaydı.
◾ III. Ivan yönetiminden itibaren Moskova Knezliği, gücüne güç kattı ve 1700 yılına kadar önce komşu olduğu Kazan Hanlığı'nı, sonra Astrahan, Sibir ve Nogay Hanlıklarını işgal ederek Kazak Hanlığı sınırlarına kadar dayanmıştır.
◾ İşte, bu Kazak Hanlığı ve halkı için hiç de iyi bir durum olmayacaktır. Gücüne gün geçtikçe güç katan knezlik, Rus Çarlığı'na dönüşmüştür. Bu dönüşüm, yalnızca bir isim değişikliği ile kalmayacak dünyadaki pek çok milletin ve devletin sonu olacaktır.
◾ Sınırlarını genişletmeyi kafaya koyan Rus Çarlığı, Kazak Hanlığı topraklarına gözünü dikmiş, "burada nasıl iç savaş çıkartabilirim" derdine düşmüştür. Tabii 18. yüzyılın başlarında Kazak Hanlığı, maddi ve manevi olarak en güçlü dönemindeydi. Hanlık; komşusu olduğu Moğollara ve Rus Çarlığı'na akınlar düzenliyor buralardan çok büyük ganimetler elde ediyordu.
◾ Ruslar ve Moğollar, Kazak akınlardan fazlasıyla bunalmıştı. Buna mukabil Rus Çarlığı sınırlarına 50'den fazla kale inşa ettirmiştir. Rus Çarlığı yaptığı bu hamle ile Kazak Hanlığı'nın üstüne gitmiş ve Türkistan'da hakimiyet kurmaya başlamıştı.
◾ Ruslar savaşarak Kazak Hanlığı'nı ele geçiremeyeceğini anladığında, Kazak halkının arasına ajanları sızdırmış ve iç karışıklık çıkmasını sağlamıştı. Bu taktik maalesef her dönemde olduğu gibi burada da işe yaramış ve Kazak Hanlığı etkisini yitirmeye başlamıştı.
◾ Kazak Hanlığı; Rus ve Moğol güçlerinin güçlerini birleştirmesiyle büyük darbe almış bu da çıkan iç karışıklarla birlikte sonunu hazırlamıştır. 1700 yılında hanlığın en önemli lideri olan Bolat Han ölünce yerine oğlu Abulmambet geçince ortalık iyiden iyiye karışmış ve hanlık üç parçaya bölünmüştür.
◾ Kazak Hanlığı artık bu isimle değil de "Kazak Cüzlüğü" şeklinde anılmaya başlanır. Bölünen hanlığın Rus Çarlığı tarafından işgali çok daha kolay olacaktır. 1731 yılında Küçük Cüz kendi istediğiyle Rus Çarlığı'nın himayesine girer. Sonrasında Ruslar, önce Orta ardından da Büyük Cüz'ü işgal eder.
◾ 1854 yılında Kazak halkı bağımsızlığını tamamen kaybetmiştir. 1917 yılına kadar Rus İmparatorluğu hakimiyeti altında yaşayan Kazaklar bir devrim yaparlar. Kasım 1917 tarihinde Alaş Otonomu kurulmuştur.
◾ Alaş Orda Hareketi, fikir olarak Kazak halkının içinde hep vardı, somut adımlar 1905 yılında atılmış, resmi olarak da 1917 yılının 5-13 Aralık tarihlerinde toplanan kurultay ile "Alaş Orda Hükümeti" ilan edilmiş oldu.
