Türklerin tarihi başkenti Ötüken
Bazı mekanlar milletler için taşıdıkları önem vesilesiyle öne çıkarlar. Ötüken, Orhun yazıtlarının dikildiği, Türk devletlerinin kurulduğu ve Hunlardan itibaren Türklerin ilk yurdu olarak kabul edilen bir şehirdir. Tarihin bilinen dönemlerinden beri Türklerin kutsal merkezi olan bu topraklar, bolluk ve bereketin sembolüdür. Peki, Ötüken'in kelime manası nedir?
Türklerin yurdu Ötüken nerede?
◾ Ötüken, günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde yer alan Orhun Nehri yakınlarındadır. Ormanlarla çevrili olan bu yer, Ötüken Dağı tarafından adeta koruma altına alınmış gibidir.
◾ Burası, Türk tarihinin bilinen dönemlerinden beri sadece bir şehir değil bir merkezdir. Aynı zamanda manevi bir konumu da ifade eder. Bu bölge, Orhun Irmağı'nın aktığı topraklar olarak da kayıtlara geçer.
◾ Türk milleti açısından büyük öneme sahiptir. Orhun Yazıtlarının dikildiği, ilk Türk devletinin kurulduğu ve Hunlardan itibaren yurt olarak da kabul edilen bir coğrafi sınırdır.
Orhun Nehri
Moğolistan sınırları içinde yer alan nehir, kültürel ve tarihi anlamda çok değerli bir su kaynağıdır.
Ötüken'in kelime anlamı
◾ Eski Türkçe bir kelime olan "Ötüken"in ötmek fiilinden türediği düşünülür. -Öt, "rica, rica etmek, dilek, dilekte bulunmak" anlamlarına gelir. Bu sözcüğün hangi anlama geldiği ile ilgili birden fazla görüş bulunur. Türkiye Türkçesi'nde "bir vazifeyi yerine getirmek veyahut ödemek" anlamalarına gelen "öde" kelimesi de yer alır.
◾ Kaşgarlı Mahmut ise elde edilen Doğu Türkçe kaynakları doğrultusunda "Ötüken"in aslında "dua şehri veya dua edilen şehir" manasına geldiğini söyler. Moğol kaynaklarında "Etugen" "yer tanrısı, şaman kadın" manalarına tekabül eder.
◾ Eski Türklerin yaşadığı coğrafya düşünüldüğünde, Çinliler ile bir bağlantı kurulmaması imkansızdır. Geçmişimize dair edindiğimiz bilgilerin birçoğunu Çin kaynaklarından alırız. Bu bağlamda, Doç. Dr. Kürşat Yıldırım şunları söyler:
"Ötüken adı doğrudan Çin kaynaklarında da geçer. Ötüken'in Çince işaretlerle yazılışı var. Bu da mesela çok erken dönemlerden itibaren Çin kaynaklarında geçmektedir."
Ötüken kelimesi hakkında araştırmacıların görüşü
◾ Araştırmacı Saadettin Gömeç, Ötüken'in geniş bir coğrafya olduğu ifadelerinde bulunur. "bu coğrafya ne kadar geniş ise kelime anlamı da bir o kadar çok manalara gelir."
◾ Araştırmacı Fuzuli Bayat ise"Ötüken kelimesinin etimolojisini genellikle dua, talep, istek anlamını karşılayan 'öt' köküne bağlamak daha çok kabul görmüştür." şeklinde meseleyi açıklar.
◾ Araştırmacı Osman Karatay, "eski kaynaklarda Ötüken dışında başka yerler için de 'yış' kullanılır. Bahsedilen çalışmamızda, kelimenin esas anlamını tespitte bize en fazla yardımcı olan da bu anlam çeşnisi olmuştur. Bizim sonuçlarımıza göre, Ötüken özelinde bu kelime 'memleket' anlamıyla kullanılmıştır." ifadelerinde bulunur.
Ötüken ve Orhun Abideleri
◾ Orhun Abideleri'ne yakın bir bölgede "Koşa Saydam Gölü" bulunur. Hatta Orhun Yazıtları bu gölün ismiyle de anılır. Orhun Yazıtları'nda, Ötüken merkezli dikilmelerinin nedeni, abidelerde geçen "bu yazıtlar, ulaşılabilir yerde olduğu için buraya dikildi." cümlesi kaynak gösterilebilir.
◾ Yazıtların dikilmesinin esas amacı ise insanların bu yazıtları okuması ve kağanın sözlerine kulak vermesidir. Çünkü yazıtlar Türk milletine bir uyarı ve nasihat değeri taşır.
◾ Yazıtlarda geçen bir diğer öğüt ise "Ötüken'i terk etme şeklindedir." Yazıtların tam olarak vermek istediği mesaj budur.
◾ "Tarihe Yolculuk" programında moderatör Uğur Korkmaz'ın, "Tüm Moğolistan coğrafyasını düşündüğümüzde en yaşanılabilir yer Ötükendir, diyebilir miyiz? "Hunlardan öncesi var mıydı? Ötüken'i Hunlardan da önce biliyor muyduk?" sorusuna karşılık Doç. Dr. Kürşat Yıldırım şu şekilde cevap verir:
"Hunlarından öncesi var aslında. Tabii Ötüken Hunlardan da önce biliniyordu. Bir merkez olarak tarih kaynaklarıyla teyit edebileceğimiz zaman "Hun" zamanıdır. Hunlar zamanında kesin biliyoruz ki biz devletin merkezi "bu topraklar". Özellikle Hanuy Irmağı boyunca biz Hunlara ait kurganlara rastlıyoruz. Mesela ben yine bununla ilgili bir Yüksek Lisans tezi yaptırmıştım. Bu bölgede bir kurgan alanı var burası Hunlara ait. Bu bölge Hunlar zamanında kutsal bir merkez olarak düşünülebilir."
