Dünya bilimi hakkında 75 sarsıcı gerçek

İslam uygarlığındaki akademisyenler, coğrafyadan değerli taşlara kadar doğal bilimler üzerine pek çok heyecan verici fikir geliştirmişlerdir. Jeoloji, meteoroloji, botanik ve zooloji gibi pek çok bilim dalı, bin yıl önceki fikirlere dayanmaktadır. İslam uygarlığındaki bilim insanları, depremler ve dağların oluşması gibi fenomenleri araştırmak ve keşfetmek için gözlem ve deney yollarını kullanıyorlardı. İslam uygarlığı sınırlarının büyük olması, bilim insanlarına çalışmak için oldukça geniş bir coğrafi alan sağlıyordu. Malay adaları gibi en uzak noktalardan bile mineraller, bitkiler ve hayvanlar hakkında bilgiler toplanıyordu. Onuncu yüzyıl âlimi, Hamdanî, Arabistan'da altın, gümüş, mineral ve değerli taşları arama yöntemlerinden, özelliklerine ve nerelerde bulunabileceklerine dair üç kitap yazmıştır. On birinci yüzyıl akademisyeni İbn Sina'nın yazmış olduğu Şifa Kitabı, yazarın dünyanın nasıl çalıştığına dair görüşlerini yansıtmaktaydı. İbn-i Sina'nın Latince'ye çevrilen kitabı, Avrupa ülkelerindeki yerbilim çalışmalarını 300 yıldan fazla etkilemiştir. Bir diğer Müslüman bilim insanı ise mineraller üzerindeki çalışmaların öncüsü Bîrûnî'dir. Bîrûnî'nin odaklamış olduğu çalışmalar, elmas, safir, yakut ve diğer değerli taşlardır. Bîrûnî, Orta Çağ İslam uygarlığındaki bilim insanlarının bilgilerini özümseyip, üzerine kendi bilgilerini ekleyerek bir sonraki aşamaya taşımıştır. Bîrûnî, değerli taşları sertlik, renk ve şekillerine göre sınıflandırmıştır. Sertlik derecesi, o mineralin daha yumuşak olan mineralleri çözme özelliğine göre belirlenirdi. Bîrûnî, değerli bir taşın kuvars ya da elmas olduğunu kristal kullanarak anlardı. Günümüzde de bilim insanları ve değerli taş uzmanları buna benzer bir yöntem kullanmaktadırlar. Kızıl kahverengi tonlarında bir taş olan akik, Müslümanlar için çok değerliydi, çünkü Hz. Muhammed'in bu taştan yapılma bir yüzük taktığına inanılırdı. Akik taşlarının üzerine genellikle Kur'an'dan ayetler kazınır. Bîrûnî, Hindistan'daki Ganj nehri tabanından, Baltık Denizi ve Mozambik'e kadar doğa tarihi jeolojik yapılar üstünde de çalışmıştır. Tüm kitaplarını Arapça ve Farsça yazmış olan Bîrûnî, Yunanca Sanskritçe ve Süryanice de biliyordu. Deniz seviyesinin çok yükseklerinde okyanus hayatına ait fosiller bulunan Bîrûnî, bir zamanlar Hindistan'ın bir bölümünü okyanusların kapladığını kanıtlamıştır. Bîrûnî'nin çalışmaları değerli taşlar üzerine bir referans oluşturmuştur. Ayın okyanus üzerindeki etkisini araştıran Bîrûnî, gelgitlerin ayın farklı dönemlerine bağlı olduğunu keşfetmiştir. Bîrûnî, dünyanın hareket halinde olup olmadığını tartışmış ve bu fikri reddetmemiştir. O, zamanın diğer bilim insanları gibi, dünyanın bir küre şeklinde olduğuna inanıyor ve kendi ekseninde döndüğü olasılığını tartışıyordu. Altı yüzyıl sonra, İtalyan gök bilimcisi Galileo Galilei, Bîrûnî'nin haklı olduğunu kanıtlamıştır. Bîrûnî, ayrıca Dünya'nın karşılıklı iki ucunda yer alan, taban tabana ters olan enlem ve boylamları da ölçmüştür. Gökyüzünün neden mavi olduğuna dair ilk açıklamalardan biri El-Kindi tarafından dokuzuncu yüzyılda yazılmıştır. El-Kindi, karanlık ile ışığın arasındaki rengin mavi olduğunu öne sürmüştür. El-Kindi, kısmen de olsa haklıydı. Gökyüzü gerçekten mavi değildir, bu sadece ışığın atmosferdeki hareketinin sonucu ortaya çıkan renktir. Antik zamanlardan beri bazı insanlar yıldızların ve gezegenlerin ruhları ve akılları olduğuna inanırlardı. Onuncu yüzyılda Kurtuba'da yaşamış olan âlim İbn Hazm, 'yıldızların aklı ya da ruhu olmayan gök cisimleri olduğunu' iddia etme cüretinde bulunmuştur. Başka bir yerbilim öncüsü olan İbnü'l Heysem ise, Nil Nehri boyunca sel baskınlarını kontrol edebilecek bir yöntem araştırmıştır. Bu yöntem, bin yıl sonra, günümüzün Mısır'ında güçlü Asvan Barajı'nın kurulmasıyla gerçekleşmiştir. Görüş hakkında ayrıntılı bir teorinin ortaya çıkmasına İbnü'l Heysem'in ışık huzmeleri ile yaptığı deneyler yol açmıştır. Diğer bilim insanları, gökkuşağının oluşma nedeninin yağmur damlalarından yansıyan güneş ışığının kırılmasından dolayı olduğunu onun gözlemleri sayesinde anlamışlardır. Ay ufukta iken, neden gökyüzünde olduğundan daha büyük görünür? İbnü'l Heysem bunun nedeninin beynimizin bize oynadığı bir oyun olduğunu öne sürmüştür. Daha sonra, Kemaleddin Farisi adlı âlim, gökkuşaklarının nasıl oluştuğunu çözmek için su dolu cam küre ile deneyler yapmıştır. Ayrıca âlimler yeryüzünün şekli, su/kara oranını, nehirlerin, denizlerin, rüzgârların ve denizdeki fırtınaların nasıl oluştuğunun üzerinde çalışmışlardı. Antik Yunanlılar gibi, İslam uygarlığındaki coğrafyacılar da dünyanın düz değil yuvarlak olduğuna inandıklarından, dünyanın ayrıntılı ölçümlerini yapmışlardı. Şimdi ise bilim insanları, dünyanın hafif armut şeklinde olduğunu biliyorlar. Dokuzuncu yüzyılın başlarında, Antik Yunan astronom Batlamyus'un bulguları üstünde çalışan İslam uygarlığındaki insanlar, dünya ile ilgili oldukça hassas ölçümler yapmışlardır. Dokuzuncu yüzyıl halifesi Al-Ma'mun, dünyanın çevresini hesaplamak için bir grup Müslüman gök bilimciyi işe almıştır. Gök bilimciler dünyanın çevresini 40.253 kilometre olarak ölçmüşlerdir. Ekvator notasındaki geçerli ölçüm ise 40.068 kilometredir. İki yüzyıl sonra Bîrûnî, dünyanın çevresini hesaplamak için 'çöllerde yürümeyi gerektirmeyen' bir denklem kullanmıştır. 19. yüzyılın başlarında matematikçi, bilim adamı ve gökbilimcisi olan Muhammed Bettani, yılın uzunluğu ve mevsimler üzerine var olan değerlere oldukça yakın sonuçlar elde etmiştir. Müslüman âlimlerin mevsimleri gözlemlemeleri, kendi eksenindeki dünyanın eğimi üzerinde çalışmalarına ve hesaplamalar yapmalarına olanak sağlamıştır. Onuncu yüzyılın sonlarında matematikçi ve gökbilimci Hocendi, güneşi gözlemleyebilmek için İran'ın Rey şehrinde çok büyük bir gözlem evi inşa ettirmiştir. Hocendi, güneşe göre dünyanın ekseninin eğimini hesaplamış ve belli başlı şehirlerin enlem ve boylamlarının bir listesini yapmıştır. Müslüman bilim insanları, karada ve denizdeki hava durumu döngülerini inceleyerek, elde ettikleri bilgiler sayesinde, denizciler için bir meteoroloji kitabı yazmışlardır. Önde gelen Müslüman denizcilerden Ahmed İbn Mecid, gemileri Hindistan'a sürükleyen akıntılar ve Muson rüzgârları üzerinde çalışmıştır. Dokuzuncu yüzyılda yaşamış olan Müslüman kaşif 'Abbas İbn Firnas, gizli bir mekanizma sayesinde içinde yapay şimşek ile gök gürültüsü bulunan camdan bir planetaryum inşa ettirmiştir. Müslüman topraklarında yaşayan çiftçiler, hava, ekim ve hasat zamanlarını anlamak için Kurtuba Takvimini takip ederlerdi. Ayrıca Müslüman akademisyenler, dokuzuncu ve onuncu yüzyıllar boyunca zooloji adı verilen, hayvanlar üstünde yaptıkları çalışmaları da geliştirmişlerdi. Iraklı ünlü Müslüman düşünür ve edebiyatçı Cahiz, çevrenin hayvanlar üzerindeki etkisini fark etmiş bir yazardır. Cahiz, bazen bütün kitapları okuyabilmek için tüm bir kütüphaneyi kiralardı. Kendisi şiir ve kurgu yazmasına rağmen bunlara, kamuflaj ve taklitçilik gibi şeyler hakkında bilimsel gözlemlerini de katmıştır. Cahiz, özellikle böcekler arasındaki davranış ve iletişimi incelemiştir. Iraklı âlim Al-Asma'i, büyük olasılıkla zooloji, botanik ve hayvancılık bilimlerine katkıda bulunan ilk Müslüman bilim adamıydı. At ve develerin yetiştirilmesi Al-Asma'i'nin uzmanlık alanıydı. Fas'tan gelen Merinos yünü, büyük olasılıkla yüzyıllar boyunca koyunların özenle yetiştirilmesinin sonucudur. Günümüzde, Merinos yünü bisikletçiler, doğa yürüyüşçüleri, koşucular ve diğer açık hava severlerin arasında popülerdir. İlk olarak Müslüman İspanyasında ortaya çıkmış olan, soyağacı kavramı ve bir hayvanın soyunu izleme (özellikle at) günümüzde hala her türlü hayvan için kullanılmaktadır. Günümüzün en popüler biniş atları, özellikle savaş ve çöle dayanıklı oldukları için yetiştirilen Arap atlarıdır. Ayrıca İslam uygarlığı, bitkiler üzerine çalışan botanik alanı başta olmak üzere, biyolojide de önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Bin yıl önce, İslam uygarlığındaki bahçeler, bitkilerin büyümeleri hakkında detaylı notlar alan bilim adamları tarafından saha laboratuvarları olarak kullanılırdı. Ana vatanlarından İslam âlemine göç edenler ve vatanlarını özleyenler, yanlarında getirdikleri hurma ile nar gibi meyve ağaçlarının farklı bir iklimde nasıl yetiştirileceğini öğrenmişlerdi. Orta Çağ döneminin en önemli botanikçileri, İslam uygarlığından çıkmıştır. İspanya, Toledo'da botanikçi olan İbn Bassal, on farklı toprak türünü sınıflandırarak, bu topraklarda hangi bitkilerin en iyi şekilde yetiştirileceğini açıklamıştır. İspanya, Kurtuba'da hekim ve botanikçi olan El-Gâfikî, İspanya ve Afrika'dan topladığı bitkilerden ilaçlar yapmıştır. İslam uygarlığında başka bir botanikçi olan İbnü'l-Baytar, İspanya'dan Suriye'ye kadar bitki ve otlar toplamıştır. Kendisi üç bin bitkisel ilacı alfabetik sırayla kapsamlı bir şekilde açıklayan bir eser yazmıştır. On ikinci yüzyılda, Müslüman İspanyası Sevilla'da yaşamış botanikçi İbnü'l-Avvâm, 'Tarım Kitabı' adlı eserinde 585 bitki ve 50 meyve ağacının nasıl yetiştirileceğini detaylı bir şekilde anlatmıştır. Ayrıca kitabında, bitkilerin nasıl dölleneceğini ve hastalıklara karşı nasıl korunması gerektiğinin yollarını da listelemiştir. Bitkiler hakkında bilgi toplayan İslam uygarlığındaki botanikçilerin ulaştığı sonuçlar, çok yararlı, güzel ve besleyici bitkilerin yetiştirilmesine katkıda bulunmuştur. Bu bitkiler, dünyanın diğer bölgelerinde yaşayanların hayatlarını geliştirerek, Avrupa genelinde de bahçeleri zenginleşmiştir. Avrupalılar, Yeni Dünya'yı kolonileştirdikleri zaman, İslam uygarlığının keşfettiği, üzerinde çalıştığı ve yetiştirdiği pek çok bitki türünü de beraberlerinde getirmişlerdi.

Dünya bilimi hakkında 75 sarsıcı gerçek

Bitlis'teki tarihi han, hamam ve caminin restorasyonu sürüyor

Özbekistan Devlet Akademik Bolşoy Opera ve Balesi, AKM'de izleyiciyle buluştu

evinde tam 300 kaktüs yetiştiren emekli adam

Gazze Batı'da neyi değiştirdi?

Sistematik işkence İsrail hapishaneleri

Gazze olaylarının tarihi arka planı

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Boykotun Serüveni: Neler Değişti?

Sistematik işkence İsrail hapishaneleri

Gazze olaylarının tarihi arka planı

Gazze Soykırımı'nda öne çıkan 11 katliam

İsrail saldırıları yüzünden Gazze'de 814 cami yıkıldı

İlletle hikmet arasında

Sürek avcıları ya da Şaron’dan Netanyahu’ya!

Zalimlerin iç savaşı!

Gözü yaşlı kralın hayattaki son arzusu

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Tarihe Tanıklık Eden Kubbeler: İstanbul'daki Paşa Camileri

Sahabenin ümmete örnekliği

Sevgi ve kardeşliğe dayalı toplum

Boykotun Serüveni: Neler Değişti?

Gazze olaylarının tarihi arka planı

Gazze Soykırımı'nda öne çıkan 11 katliam

Sistematik işkence İsrail hapishaneleri

İlletle hikmet arasında

Bilinmeyen 10 ilginç gerçek

Arama

Dünya bilimi hakkında 75 sarsıcı gerçek