"Uykunuza saygı duyun ki günlük hayatınız başarılı geçsin"
Araç kullanırken neden uyuruz? Hiç rüya görmeyen biri var mı? Uyku mide ile bağlantılı mı? Gece daha verimli çalışmanın uyku ile bağlantısı var mı? Uyku apnesinden, uykusuzluğa, uyurgezerlikten, güzellik uykusuna kadar sağlıklı uyku adına her detayı Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Zerrin Pelin ile konuştuk.
Betül Sav: Uyku felci (Karabasan) nasıl oluyor?
Prof. Dr. Zerrin Pelin:
Bizim rüya uykumuzda uykunun iki dönemi vardır. Rüya uykumuz ve rüya dışı uyku adını verdiğimiz NonRem adı verilen bir uyku dönemi var. Rüya uykuları sırasında kaslarımız felç olur. Hiç hareket edemeyiz. Bu da rüyalar sırasında gördüğümüz şeyleri aksiyon haline getirmemizi engeller.
Karabasan; beynin rüya uykusundan uyanıklığa geçtiği fakat vücudun rüya uykusunun felcinde kaldığı bir durum. Yani beyin uyanıyor ama kaslar rüya uykusunda felçli kalıyor. Bu nedenle kişi şöyle hissediyor; bağırmaya çalışıyor, bağıramıyor. Hareket etmeye çalışıyor, hareket demiyor. Birisi bana dokunsa da bu işkence bitsin, diye düşünüyor. Dışarıdan gelen bir ses ya da dokunsal uyarı ile bu sonlanıyor ya da kişi kendisini çok alarme ettiği için rüya uykusu sonlanıyor sonrasında bu karabasan süreci de bitiyor. Bu normal insanlarda da çok yorgun olduğunda, psikolojik olarak ağır stresler içerisinde bulunduğunda nadiren ortaya çıkabilen bir şey. Bu durum seyrek olduğunda çok dikkate aldığımız bir şey değildir. Fakat bu durum sık olmaya başladığında kişinin uykuya gitmesini engelleyecek bir süreç haline gelebiliyor. Kişi Karabasan yaşayacak diye uyumak ya da yatağa gitmek istemiyor. Dolayısıyla bu kişiler, mutlaka tedavi edilmesi gerekiyor.
Betül Sav: Uykusuzluk (İnsomnia) Nedir?
Prof. Dr. Zerrin Pelin:
Önce uykusuzluğu bir tanım olarak ifade edelim. Çünkü uykusuzluk denince sadece uykuya dalma güçlüğü varmış gibi anlaşılıyor. Kişi dalamıyor, uyuyamıyor diye düşünüyor. Halbuki uykuya dalma güçlüğü, uykuyu sürdürme güçlüğü ve sabah erken uyanıp tekrar uyuyamama hali üçlüsü uykusuzluk tanımı içerisinde yer alıyor. Bunlardan bir tanesi ya da bir iki tanesi sizde varsa uykusuzluğunuz var demektir. Hepimiz hayat içerisinde birçok şey yaşıyoruz, stresimiz oluyor, keyfimizin karşılığı günleri oluyor. O gece canımız çok sıkkınsa uyuyamıyor olabiliyoruz ama ertesi gece uyuyoruz. Uykusuzluk, kronik uykusuzluk olduğunda yani haftada iki üç gece en az üç ay süreyle bunu yaşıyorsanız o zaman uykusuzluk tablosundan bahsedebiliyoruz ki ondan sonra artık uykusuzluğu tedavi etmek gerekir. Bazı insanlar da akut bir stres oluyor. Ani bir stres yaşamış oluyor ya da kayıp yaşıyor. Kendisini çok üzen ya da uğraşması gereken bir hastalık süreci olabiliyor. O süreçte başlayan bir uykusuzluğu olabiliyor kişide. Bu uykusuzluğu yaratan süreç ortadan kalktıktan sonra da bazen uykusuzluk devam ediyor. Böyle hastalarda genellikle yapılan şey ilk planda bir doktora gitmek, hemen inanç kullanmaya başlamak. Sonra o ilaç kullanımını seneler içerisinde artarak devam ediyor. Bana bu ilaç iyi geldi, o etki etmedi, buna geçtim. Bazen 10 sene 15 sene 20 sene böyle sürebiliyor. Sonra artık diyor ki ben bütün inançlarını kullandım, artık bana hiçbir şey etki etmiyor. İşte böyle hastalarda hiç ilaç kullanmayı tercih etmiyorum. Çünkü olayı yani kişinin uyku problemi gerçekten bir uyku bozukluğuna, bir psikiyatrik bozukluğa bağlı değilse bunu oluşturan sebebi ortaya koyup ona göre bir organizasyonel şemayla hastanın uykusuzluğunu ilaçsız olarak çözmem mümkün hale gelebiliyor. Bazı hasta grubunda; örneğin hasta geliyor, sebebe bakarken bir huzursuz bacaktan bahsediyor. Gece yatağa yattığı zaman ortaya çıkan bacaklarında garip bir his kalkıp dolaşmak isteği, sabahlara kadar bacak yıkama, kalkıp dolaşma gibi bir süreçten bahsediyor. O zaman diyorum ki; huzursuz bacak var ve bir ilaç tedavisi başlamak gerekiyor veya hastanın depresyonu var. Hiçbir şekilde değil ilaç kullanmıyor. Mutsuz, keyifsiz. Gece yatağa yattığı zaman sürekli kafası dolu. O kafasındaki düşüncelerle uğraşıyor. O zaman bir psikiyatrik danışma almak, psikiyatrik ilaçların kullanımına geçmek gerekiyor. Dolayısıyla bir uykusuzluk uzun sürüyorsa kişinin bir profesyonele, uyku profesyoneline başvurması gerekiyor. Ondan sonra sebebe yönelik olarak da ortaya koyup tedaviyi başlatmak gerekiyor. Ama kısa süreli uykusuzluklarda böyle bir şeye gerek yok.
Betül Sav: Uyurgezerlik nedir?
Prof. Dr. Zerrin Pelin:
85 tane uyku bozukluğu var. Bunlardan bir tanesini uyurgezerlik. Uyurgezerlik, uykunun derin uyku kısmında ortaya çıkan bir süreç. Derin uyku kısmında beynin bağlantıları yani uyanıklık merkeziyle olan bağlantıları son derece sınırlıdır ve bu kişileri uyandırmak oldukça zordur. Uyurgezerlerde, gece uykuda konuşanlardan gece terörü olanlarda, derin uykudan yüzeysel uykuya doğru bir geçiş olur. Ancak tam uyanma söz konusu olmaz. Bilinçli bir durum söz konusu değildir. Bu kişiler kalkarlar, her türlü faaliyeti yapabilirler. Evden dışarı çıkabilirler. Korkuları yoktur. Bilinçli bir tavır sergileyemezler. Yani beynin normal işleyişi sırasındaki kontrol mekanizmaları devrede olmadığı için korkuda yoktur. Dolayısıyla evden dışarı çıkabilirler, başka yerlere gidebilirler hatta araba kullanabilirler. Kilometrelerce ötede kendilerini bulabilirler ya da evin içerisinde başka odada uyanabilirler. Dolayısıyla bu hiçbir şekilde kontrol altında gerçekleşen bir şey değil. Sabah olduğunda da bunu hiçbir şekilde hatırlamazlar. Uyurgezerliğin özelliği budur. Gece olan biten hiçbir şeyi hatırlamazlar. Bu tür genellikle çocukluk yaş grubunda başlar. Gece terörü de öyle, uykuda konuşma da öyle, uyurgezerdik de öyle. Çocukluk çağında başlar ve genellikle ergenlikle beraber ortadan kalkar. Çok küçük bir kısım yani %10'luk bir kısım ergenlikte de bu işi devam ettirirler.
Betül Sav: Araç kullanırken uyumanın nedenleri nedir?
Prof. Dr. Zerrin Pelin:
Eğer uykuyla ilgili bir bozukluğunuz varsa sakin koşullarda uyku hali ortaya çıkabiliyor. Bu 5-10 saniyelik bir uyku süresi de olabilir. Mesela karşıdan bir araç geliyordur, kaza yaparsınız. Zaten trafik kazalarına baktığımız zaman kazaların pek çoğu eksik uyku, uykusuzluk ya da uyku apneli hastaların oluşturduğu kazalardan oluşuyor. Hatta uykuyla ilişkili trafik kazaları alkole bağlı kazalardan daha yukarıda yer alıyor. Çünkü birçok insan az uyuyarak yola çıkıyor ya da uyku bozukluğu var, farkında değil, tedavisi yok, öyle yola çıkabiliyor. Dolayısıyla trafikte uykuyu ilgilendiren süreçlerin son derece önemli olduğunu düşünüyorum. Bunların engellenmesi, bunların tedavi edilmesi ya da eksik uyunmaması, kaliteli bir uykuyla yola çıkılması, gerçekten trafik kazası oldukça aşağı seviyelere çekebilecek bir durum.
Betül Sav: Uykudayken düşme nasıl gerçekleşir, bunun nedeni nedir?
Prof. Dr. Zerrin Pelin:
Uykuya dalarken olan sıçrama başka bir şey; ona hipnik jerk diyoruz. Bu normaldir. Fakat bir de uykunun içerisinde uykuda periyodik bacak hareketleri adını verdiğimiz, kolda ya da bacakta herhangi bir uzuvda olabilen, uykuda periyodik bacak hareketleri olabiliyor. Bu durumda uykunun içerisinde arka arkaya gelen sıçramalar görebiliyoruz, bu da uykuyu bölüyor zaten.
Periyodik bacak hareketlerinin nedeni; beyindeki dopaminerjik sistem diye bir sistem var. Bu hareketi organize eden bir sistemdir. O sistemdeki dopamin işlevlerinin yeterli olmamasından sıçramalar kaynaklanıyor. Bazen kadın hastalarında özellikle demir eksikliği ile ilişkilendirilebiliyor. Demir, dopaminin yapımında kullanılan bir maddedir. Demir çok düştüğü zaman vücutta dopamin yeterince üretilmediği ve fonksiyon görmediği için bacak hareketleri ya da uyanıklıkta gerçekleşen huzursuz bacak kısmı ortaya çıkabiliyor. Hayvanların rüya döneminde de minik kas sıçramaları olabiliyor.
