Arama
Türk sanat müziği meraklılarının bilmesi gereken terimler
Kökleri Osmanlı coğrafyasındaki müzik türlerine dayanan Klasik Türk müziği veya Türk sanat müziği; zengin kültürümüzü günümüze taşıyan önemli miraslarımızdan biridir. Köklerini geçmişten alan yüksek bir değere sahip olan Türk sanat müziği; eşsiz zenginlikte bir repertuvara sahiptir. Gelenek sahibi bir müzik olmasıyla da öne çıkan Türk sanat müziği; bu yönüyle Batılıların klasik müziği ve Hint müziğiyle birlikte dünyanın üç klasik müzik türünden biri olarak kabul edilir. Türk sanat müziği meraklıları için bilinmesi gereken terimleri derledik.
Klâsik Türk müziğinde usûllerin yavaş mertebeleri için kullanılan terim. Halk müziğinde de ezginin yavaş tempoda çalınacağını belirtir. Bu terim halk ezgilerinin ve bazı oyunların başına sıfat olarak da getirilip kullanılır ki, Ağır Bar, Ağır zeybek vd. bunlara verilecek örneklerden bazılarıdır.
Türü ne olursa olsun bir eserin güfte veya bölüm aralarında çalınan çalgı partisine verilen isim. Halk ezgilerinde aranağme olarak çalınan kısım, bağlantı bölümünün melodisini aynen tekrar eden ezgi kümesidir.
Bir eserin başında olduğu kadar, ortasında ve sonunda bulunan aranağmelere de rastlanır. Eski eserlerin birçoğunda aranağme bulunmazdı. Günümüzde ise aranağmesiz pek az eser şarkı yapılmaktadır.
"Kandilli yüzerken uykularda" şarkısını Münir Nurettin Selçuk'tan dinlemek için tıklayın
Saz eserlerinin arasında en büyük form Peşrev'dir. Peşrevler, Hane adı verilen bölümlerden kuruludur. Çoğu zaman dört haneden meydana gelir. Her hanenin sonunda Teslim adı verilen bir bölüm bulunur. Peşrevler büyük usullerle yapılmışlardır. Bazı eski peşrevlerin üç haneli olduğu bilinmektedir. Ancak bu tür peşrevler tutulmamış ve terk edilmiştir. Ayrıca teslimi olmayan peşrevlere de rastlanılmıştır. Türk müziğinin icra biçimlerinden biri olan fasılların repertuvarındaki ilk sırada peşrev çalınır.
Tek bir sazla, makamların ses dizileri üzerinde dolaşmaya Taksim adı verilir. Bu formun batı müziğinde karşılığı "impruvize"dir. Taksim, bir saz eserine veya bir şarkıya başlanılmadan evvel icra edilecek makamın seslerinde, daha önce bilinen veya doğaçlama olarak kurgulanan nağmelerle seyir yapmak (dolaşmak) tır. Taksim yapılırken girilecek makamın güçlüsü (dominant), asma kalışı (Semi tonic) ve durağı (tonic) bilhassa belirtilir.Şu halde Taksim, usûle (Ölçü, ritim) uyulmadan icra edilecek eserin makamına, usûlüne ve üslûbuna uygun bir şekilde, bir seyir yapmak anlamında da kullanılmaktadır. Türk Mûsıkîsinde bir eserin icrasına geçmeden önce taksim yapmak adet olmuştur.
Genellikle bir topluluğun programına başlamadan evvel toplu halde sazların çaldığı küçük saz eserlerine "Medhal" adı verilir. Medhallerin hane ve teslim gibi bölümleri yoktur. İcra edilecek makama girinceye kadar serbest olarak bestekârın duyuşuna göre çeşitli uzunluklarda olabilir. Medhalin tarihçesi pek eski değildir. Son devir bestekârları tarafından yazılmış ve benimsenmiştir.