Mercimek, 20-70 cm boylarında, yumuşak ve ince gövdeli, disk şeklinde meyveleri olan, tek yıllık otsu bir sebze bitkisidir. Zayıf ve ince bir kök sistemi vardır ve kökü derinlere inmez.
Yeryüzünde 58 çeşit mercimek vardır. Bunlardan 24 türü Anadolu'da yetişir.
Büyüklük, şekil ve renklerine göre isim alırlar. Sultan, yeşil, kırmızı, kahverengi mercimek gibi..
En çok kullanılanı yeşil mercimektir. Kırmızı ve sarımercimek daha çok çorbalarda kullanılır. Bunları önceden ıslatmaya gerek yoktur. Kara mercimek ise pek aranmayan bir kuru sebzedir; yeşil mercimeğe oranla daha ufak, daha tombul, rengi daha koyu yeşil ve gri lekelidir.
Yemeklik olarak kullanılan önemli bir sebze bitkisidir. Zengin nişasta ve bitkisel proteine sahiptir. Taneleri kurutulup, kuru bakliyat olarak insan beslenmesinde önemli rol oynar. Yeşil kısımları da kurutulup hayvan yemi olarak kullanılır.
Mercimek, Kur'an-ı Kerim'de zikredilen mübarek gıdalardandır. (Bakara: 61)
Mercimek, Peygamberimizce de övülen ve tavsiye edilen yiyeceklerdendir.
Mercimek, çeşitli değerli gıdaları ihtiva eder. 100 gram mercimek 351 kalori verir ve 57 gramı karbonhidrat, 24 gramı protein, 1-2 gramı yağ, 12 gramı liflerden oluşur. Ayrıca 25-30 mg sodyum, 64 mg kalsiyum, 0,5 mg B1 vitamini vardır. Yine demir de yeteri kadar bulunur.
Görüldüğü gibi mercimek tam bir protein deposudur. Etteki kadar protein ihtiva etmesine rağmen, ona kıyasla çok ucuzdur. Bu yönüyle beslenme açısından büyük önem taşır. Et yerine mercimek kullanarak yapılan yemeklerin besin değeri aynı olmakla beraber maliyeti yarı yarıya düşük olmaktadır.
Yine içerdiği zengin proteinler sayesinde cildimizin, saçlarımızın, dişlerimizin ve tırnaklarımızın sağlıklı ve kuvvetli olmasına katkı sağlar. Mercimek, en başta hafızayı güçlendiren B3 ve artritten kulak çınlamasına kadar pek çok rahatsızlığa iyi gelen B12 olmak üzere B vitaminleri açısından da son derece zengindir. Yine ihtiva ettiği bol demir sayesinde kansızlığı önlemeye yardımcı olan mercimek, aynı zamanda zengin bir lif deposu olarak uzun süre tok tutar ve sindirimi düzenlemeye de yardımcıdır. Mercimek bu yüzden modern insanın hastalığı olan kabızlığın giderilmesi açısından da, en ideal besindir. Yeteri kadarı posa ihtiva ettiğinden bağırsakları yormaz.
Ayrıca mercimeğin kalp, şeker, kanser, damar sertliği gibi bazı hastalıkların denetiminde veya bu hastalıklardan korunmada büyük yararı bulunmaktadır.
Bu değeri yüksek besin maddesi sinirli, kansız, halsiz, bedeni iyi gelişmemiş insanlar için özellikle yararlıdır.
Mercimeğin kalp krizine karşı koruma sağlayabilen çok zengin bir besin olduğu da ortaya çıkmıştır. Kemik sağlığına ve tansiyonun düzenli olarak kalmasına iyi gelir. Mercimekte B vitaminleri, lif, protein ve demir, bakır, manganez ve çinko gibi bağışıklık arttırıcı mineraller de yüksek oranda mevcuttur.
Mercimek bedensel ve zihinsel gücü arttırır. Sinirleri kuvvetlendirir. Kan yapar. Anne sütünü çoğaltır.
Yine mercimek gözlerin görme kuvvetini arttıran maddeler ihtiva eder. Zekâyı geliştirir. Adaleleri kuvvetlendirir.
Mercimeğin üstünlükleri bunlarla bitmemektedir. Mercimek üretici açısından elverişli bir üründür. Kuru toprakta yetiştiği gibi, nadasa bırakılan tarlaya da ekilerek, arazinin değerlendirilmesine imkân sağlar ve toprağı zenginleştirir.
Protein, mineral ve vitamin değerleri bakımından zengin bir besin olan mercimek, un ve makarna gibi kepeği alınmış diğer gıdalara oranla oldukça besleyici bir özelliğe sahiptir.
Mercimek, tüm baklagiller içinde sindirimi en kolay olan yiyecektir. Diğer baklagillere oranla daha az gaz yapıcıdır. Kırmızı et, tavuk ve balık gibi protein değeri yüksek besinlerin tek alternatifidir. Çünkü hem ucuzdur, hem de besleyici değeri çok yüksektir.
Mercimek yüksek kalorisine rağmen az yağ içerdiği ve ağır yakılan enerji sağladığından şişmanlatmayan bir besindir, zayıflamak isteyenler için bulunmaz nimettir.
Mercimek en fazla demir ihtiva eden gıdalardandır. Ayrıca B vitaminleri ve fosforu ile de çok faydalıdır. Bağırsaktan zararlı maddelerin dışarı atılımını kolaylaştırır ve yağların çözünmesini sağlar.
Lifli yapısıyla kandaki kolesterol oranını düşürür, kalp ve şeker hastaları için yararlıdır. Son araştırmalara göre; pirinç yerine mercimek tüketmek kandaki glikozun % 20'ye varan oranlarda düşmesine yol açıyor. Mercimek, patates yerine alındığında ise bu düşüş % 35'e varıyor. Bu sebeple mercimek glikoz düzeylerinin yanlış yönetilmesinden kaynaklanan kronik hastalıkları azaltma potansiyeline sahip, besleyiciliği zengin bir gıda olarak öne çıkıyor.
Prof. Dr. Sefa Saygılı
