Türkülerin diliyle bayram

Bir milleti tanımak için o milletin türkü sözlerine bakmak kâfi. Sadece anonim türkü ve şarkı sözlerine bakarak bir milletin hissiyatını ve inancını öğrenmek mümkündür. Biz de milletimiz için bayramın ne anlama geldiğini türkülerden yola çıkarak anlamaya çalışalım.

Türkülerimizde bayramlar, sevgililerin kavuşması, sevinç ve mutluluk kaynağıdır. Birbirinden uzakta olan sevgililer için duygularını ve özlemlerini dile getirme vesilesidir.

Sevgililerin kavuşmasıdır

Bayram sevgililerin birbirine kavuştuğu gündür:

Men aşık o gün eyler
o günler o gün eyler
yar yara gavuşanda
bayramı o gün eyler (Azerbaycan)

Hacıların bayramı Allah'ı ve habibini ziyaret etmektir. Kâbe'den sonra habibinin mezarının bulunduğu yeri görmektir.

Arafat bayramıdır
Hacılar seyranıdır
Yarab ravzanı göster
Derdimin dermanıdır (Şanlıurfa)

Şu türküde, bayram kutlanırken o gün olanlar veya olması istenilenler anlatılır.

Bayram günü saat tezde
Örterem gül çadıra
Bahırsız hain bacıya
Diyerem bayramız olsun da mübarek (Azerbaycan)

Aşık sevgili için kurban olur

Âşıklar için bayram sevgili için kurban olunacak gündür:

Bugün bu gönlümün kara günüdür
Üzerimde yanan aşk tütünüdür
Arife akşamı bayram günüdür
Gidem yare gurban olam bu gece (Erzurum)

Şu türkü sevgili için kurban olmaya dünden razı bir aşık tarafından sevgiliye söylenmiştir.

Dam başında duran kız
Bayram geldi donan kız
Bayram kurbansız olmaz
Ben de sana kurban kız
Ben de sana hayran kız

Veya

Yılda kurban bir olur
Canım sana kurban kız (Malatya)

Mutluluk kaynağıdır

Bayramlar sevgililer için mutluluk vesilesidir. Şu türküde aşık sevgiliye kavuşacağı için duyduğu mutluluğu dile getirir:

Bugün bayram günüdür (hele hele hele ninnayı)
Güzeller düğünüdür (hele hele hele hele hele ninnayı)
Herkesin yüzü güler (hele hele hele ninnayı)
Bana seyran günüdür (hele hele hele hele hele ninnayı)

Az kaldı bayram ola (hele hele hele ninnayı)
Kolu boynuma dola (hele hele hele hele hele ninnayı)
Üç gecenin hayfını (hele hele hele ninnayı)
İster bir günde ala (hele hele hele hele hele ninnayı) (Şanlıurfa)

Şu türkü bayramın gelmesi ile coşan bir sevgilinin dilinden dökülmüş gibidir.

Bayram gelip elime elimize
Name düşüp dilime dilimize
Göynüm gülür, elim gülür, gülür güzel
Çalar sazı, çalar tarı, gülür, eller gülü (Kars)

Bayram kavuşmak için bir ümittir

Türküler, bayramdan istifade ile sevgilisine kavuşmak isteyen aşıklar için dua ve temenni mektuplarıdır:

Eli elime (ah) alayım (yar)
kolu boynuma (ah) sarayım (yar
aşalım dağlar aşalım
gel güzel bayramlaşalım (Sinop)

Şu türküde bayram vesilesiyle sevgiliye kavuşma ümidine kapılan aşık sevgilisinden beklentilerini dile getirir:

Az kaldı bayram ola
Hele hele hele ninnalar
Kolun boynuma dola
Hele hele yar ninnalar
Bir aylık hasretini
Hele hele hele hele ninnalar
İster bu gece ala
Hele yar hele yar ninnalar (Diyarbakır)

Sevdiği ile evlenmek isteyen bir aşık bayram ayında düğünün yapılmasını ister:

Yetişti bayram ayı
Gelin yandırın şamı
Geline bezek vurun
Gelir oğlan adamı (Azerbaycan)

Şu türküde de aşık, sevgilisine kavuşmak için Kurban Bayramı'nı bekler.

Geminin anbarında
Mum yanar şamdanında (haydindi gelir gider)
İnşallan kavuşuruz
Hacılar bayramında (haydindi gelir gider) (Ege Bölgesi)

Şu türkü sevdiğini annesinden istemek için bayramı fırsat bilen bir aşığın dilinden dökülmüş olmalıdır:

Yaylaların ayranı
Bugün kurban bayramı
Gız annenden istesem
Acep gönlün olma mı (Muğla)

Şu türküde gurbet elde olduğu için eşinden ayrı olan bir aşığın bayram vesilesi ile kavuşma arzusu dile getirilir.

Yar köyde ben burda peri perişan
Var mı bizim gibi bu derde düşen
Nasib eyle Mevlam yare kavuşam
Uzat ellerini bayramlaşalım (Çorum Alaca)

Her ne kadar köyüne gidip bayramlaşmak istese de aşığımız belli ki fırsat bulup gidememiştir. Herkes güzel elbiseler giyip bayramlaşırken o sıladaki dostlarına ancak selam gönderebilmektedir.

Eller al giyinmiş gider bayrama
Şu gurbet ellerde girdim yaslara
Selam olsun sıladaki dostlara
Uzat ellerini bayramlaşalım

Ama herkes kavuşamaz

Defalarca istediği halde kavuşamayanlar bu sefer şikâyet etmeye başlarlar. Dağlarda yaşadığına göre eşkıya olduğunu düşündüğümüz Osman adında biri için yakılan şu türküde herkesin birbirine kavuştuğu bayram günlerinde kavuşamamaktan şikâyet edilir.

Osman'ın bindiği doru küheylan (aman amman)
Gine mi geliyor Osman'sız bayram
Gidiyom gurbet ele taş ol da dayan (Konya)

Muharrem Ertaş'ın "Bana gül diyorlar neme güleyim" mısraıyla başlayan türküsü kocasının yolunu bekleyen bir gelinin hislerine tercüman olur. Uzun zamandan beri ayrı olduğu kocasının bayram vesilesiyle gelmesini ister:

Gel ağam gel paşam bayram geliyor
Eller sevdiğine allar alıyor

Şu türküde derdini aşığına bir türlü anlatamayan sevgilinin bayram geçtiği halde bir türlü dönmeyen aşığına ettiği sitemler vardır:

Gitti (de) bayram geçti (de paşa dudu) döndüremedim
Ben o yâre halcağızım bildiremedim (aman aman) (Batı Trakya)

Hüzün kaynağıdır

Sevdiğini veya bir yakınını kaybedenler için bayram hüzün sebebidir.

Aşağıdan gelir omuz omuza
Çiğdem de karışmış (aman aman) güle nergize
Benden selam olsun o vefâsıza (Malatya)

Bendiyle başlayan türkü kurşun yiyerek öldüğü için bayramı göremeyen birinin ardından yazılmıştır.

Şu türküde ise yine bir bayramı yalnız geçireceği için üzülen bir sevgilinin duyguları dile getirilir:

Bayram oldu gelmedi
Yar halimden bilmedi
Hiç de yüzüm gülmedi
Gülmedi yar gelmedi (yar bilmedi yar) (Kars)

Davut Sularî bayram gününü tarif eder. Alem eğlenirken dertliler oturup birbirlerine dertlerini anlatmaktadır:

Bugün bayram günü derler alem eğlenir
Sen bizim yaylaya gel başın için
Dertliler oturmuş derdin söyleşir
Etme intizarın gez başın için (hey hey hey hey hey)

Şu türküde anasını kaybeden bir evladın feryadı duyulur. Eller birbiriyle bayramlaşırken o derdiyle halleşmektedir.

Bayram gelmiş neyime (aman aman garibem)
Kan damlar yüreğime (anam anam garibem)
Yaralarım sızlıyor (aman aman garibem)
Doktor benim neyime (anam anam garibem) (Şanlıurfa)

Aşığa yüz vermeyen sevgiliye sitem edilir

Kastamonu yöresinde söylenen şu türküde Kurban Bayramında gurbete gitmek zorunda kalan bir gencin kendisine yüz vermeyen kızlara yaptığı bir sitemden bahsetmek mümkündür:

Rafa goydum ayranı
Geldi gurban bayramı
Gidiyorum gurbete
Gızlar yapsın bayramı

Sivas Şarkışla yöresinden derlenen şu türküde aşık, bayram olmasına rağmen göremediği hayırsız sevgilisine sitem eder:

Şu dereden çıktım omuz omuza
Çiğdem de karışmış güle nergize
Benden selam söylen o hayırsıza
Bu yıl da bayramı elinen etsin

Hediyeleşmektir

Bayram, sevgililerin hediyeleştikleri gündür. Şu türküde bir kız nişanlısından veya yavuklusundan kendisine parfüm göndermesini ister:

Al kadifenin topu da
Ben yazam da sen oku
Önümüzde bayram var
Yolla bir şişe koku (Afyon Dinar)

Şu türküden beylerin hanımlarına elbiselik kumaş aldıklarını öğreniyoruz.

Aldım sazı elime
Vurdum sarı teline
Bayramlık kumaş aldım
Bizim nazlı geline (Yozgat)

Güzel ve yeni elbiseler giyilir

Şu türküden bayramda güzeller için yeni elbiseler dikildiğini anlıyoruz.

Limonun çiçeği açılıyor aman
gerdanda benleri saçılıyor aman
aman bayramlık urbası dikiliyor (Manisa Soma)

Âşığın sevgilisinin bayramda ne giyeceğini merak ettiği şu türküden bayramda yeni elbise giydiğini öğreniyoruz:

Ağ yağlık gara yağlık
Söyle diline sağlık
Aziz bayramlar geldi
Ne kestirdin bayramlık (Hatay)

Gürcü adındaki sevgilisine seslenen âşık, sevgilisinden erken kalkmasını, boynuna güller takmasını, ellerine kınalar yakmasını ister. Çekinmemesine gerekçe olarak da bayram günü kimsenin kimseyi kınamadığını gösterir.

Sabahtan erkenden kalk da bize gel (oy Gürcüm Gürcüm)
Gerdana gülleri tak da bize gel
Bugün bayram günü komşu kınanmaz (oy Gürcüm Gürcüm)
Eline kınalar yak da bize gel
Vay Gürcüm Gürcüm dur yolcum yolcum (Uşak)

Dargınlar barışır

Bayramlar dargınların barıştığı günlerdir. Çorum Alaca'dan derlenen şu türkü bayram günü küs kalınmayacağını ve verilen selamın alınması gerektiğine işaret eder:

Şu mübarek günde küsmek olur mu
Uzat ellerini bayramlaşalım
Tanrı selamını kesmek olur mu
Uzat ellerini bayramlaşalım

Türkünün son dörtlüğünde şairin çocukları olduğunu da anlıyoruz. Çocukları da onun yolunu gözlemektedir. Bayramda küsülü olanların barıştığını tekrar dile getirmesi köye gelemediği için karısının kendisine küsebileceğini düşünmesinden olsa gerektir.

Morgülüm de al güllere yakışır
Yavrularım yollarıma bakışır
Bayram gelir küsülüler barışır
Uzat ellerini bayramlaşalım

Bayramlarda küsler barışır, dost düşman bir olur:

Dağ ne kadar yüce olsa
Bir kenarı yol olur
Buna bayram günü derler
Dostla düşman bir olur (Erzurum)

Kimse üzülmez

Bayram günleri her kızın güzel olduğu, olması gerektiği, görülmesi gerektiğine vurguda bulunulur. Bayramda hiçbir kız üzülmemelidir:

Hayrandı da deli gönül hayran da
çirkin kızlar güzel olur bayramda (Burdur)

Kâinat da kendi halince bayram eder

Neşet Ertaş'ın Kızılırmak'a seslenerek başladığı türküsünde kendisine has üslubu ile bayramın doğadaki tezahürlerinden bahseder:

Gızılırmak can incitme sen bugün
Mübarek günlerde sel bayram eder
Kitabın gavlince dağlar al geymiş
Garışmış çiçeğe çöl bayram eder

Bülbül ile saka hep uçan kuşlar
Gece bu aylarda figana başlar
Eser yel eğilir dallar ağaçlar
Mübarek günlerde dal bayram eder

Yavru şahin bir kekliği salaklar
Bugünlerde kabul olur dilekler
Cennete huriler gökte melekler
Sevinir mahlukat kul bayram eder

Türkülerimiz bize bayramların mutluluk ve sevinç günleri olduğunu, sevenlerin kavuştuğu, kavuşamayanların kavuşmak için çırpındıkları, yakınlarını kaybedenlerin eller gibi sevinemediklerini, sevgililer için hediyeleşme günü olduğu, özellikle genç kızların yeni elbiseler giyip süslendikleri, dargınların barıştığı, herkesin birbirine selam verdiği günler olduğunu söylüyor.

İnşallah bu güzel hasletlerimiz kıyamete kadar devam eder.

İsmail Güleç

Yasal Uyarı: Yayınlanan köşe yazısı/haberin tüm hakları Turkuvaz Medya Grubu’na aittir. Kaynak gösterilse veya habere aktif link verilse dahi köşe yazısı/haberin tamamı ya da bir bölümü kesinlikle kullanılamaz.
Ayrıntılar için lütfen tıklayın.